Program | Uprava | O nama | Reagovanja, pisma... |  Prezimena u CG l Plemena u CG

CRNOGORSKA PRAVOSLAVNA CRKVA

Novak Adžić

Holdings of the Ministry of Education and Church Affairs of the Principality and later Kingdom of Montenegro, which are located in the Montenegrin Archives, contains a lot of evidence (in 110 folders) on the autocephaly of the Montenegrin Church. Deniers of the Montenegrin Church have never quoted a singe document from the Holdings.

  “Tekovine vjekova ne mogu se ignorisati bez opasnosti po ignorante”.....Gete

Fond Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova Knjaževine i Kraljevine Crne Gore, koji se nalazi u Arhivu Crne Gore, na Cetinju, sadrži mnoštvo dokaza (u 110 fascikli) o autokefalnosti Crnogorske crkve. Negatori Crnogorske crkve nijesu nikada naveli ni jedan dokument iz tog Fonda. Takođe, sabrana djela Mitrofana Bana u više tomova su uvjerljiv izvor o autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve. Sačuvana arhiva o zasijedanjima Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve, svjedoči o njenoj autokefalnosti. Službeni časopis crnogorskog Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova – “Prosvjeta” (1889 – 1901) sadrži brojne fakte i dokaze o autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve. Takođe, brojni akti i članci o autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve objavio je “Glas Crnogorca” u periodu od 1871. do 1922.

O autokefalnosti Crnogorske crkve pisali su oni koji su živjeli u vrijeme kada je ona imala taj status, recimo, poput Valtazara Bogišića i Nikodima Milaša.

Pisac “Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru” (1888) i prvi crnogorski ministar pravde dr Valtazar Bogišić napisao je sljedeće: “Kao i sve države gdje gospodari istočnopravoslavna vjera tako i Crna Gora ima svoju autokefalnu Crnogorsku crkvu”.
/1 Tu činjenicu  je zapazio i crnogorski politički i pravni pisac, advokat dr Sekula Drljević: “Crnogorsko pravoslavlje je crnogoroslavlje...Crnogorska crkva kroz sve vjekove nije bila ni u kakvoj zavisnosti od bilo koje pravoslavne crkve, pa ni od Carigradske patrijaršije”.
/2 Postojanje autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve eksplicitno dokazuje sačuvana obimna arhivska dokumentacija. Da je Crnogorska pravoslavna crkva bila autokefalna govore i zapisi dr Gavrila Dožića. Naime, 1910. godine mitropolit autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve Mitrofan Ban slavio je jubilej – 25–godišnjicu arhijerejske službe i primio brojne čestitke, a jednu od njih uputio mu je i dr Gavrilo Dožić, iz Soluna: “Meni bi bila dužnost ne samo moja skromnost da uzme učešća, već da budem inicijator i, u okolini u kojoj sam se nalazio, da i drugi izvrše ono što su bili prema tome znamenitom momentu u istoriji Crnogorske ckve”.
/3 Tako je, kad je 1913. godine dr Gavrilo Dožić određen da bude episkop pećke eparhije Crnogorske pravoslavne crkve, kralj Nikola, tim povodom, rekao: “Gospodo, može li biti ljepšega dana za našu autokefalnu pravoslavnu crkvu od ovoga, u kome sa našega Cetinja spremamo, dr Gavrila Dožića, vrijednog sina zemlje ove na njegovu službu bogu i narodu”.
/4 U biografiji dr Gavrila Dožića, koju je objavio Ilustrovani zvanični almanah–šematizam Zetske banovine, (god. I, državna štamparija, Sarajevo, 1931. str. 232), piše i ovo: “Ogledao se na bogoslovsko–književnom polju, a sada radi na istoriji Crnogorske pravoslavne crkve”.

Mitropolit autokefalne Crnogorske pravoslave crkve u periodu od 1884 do 1920. godine, kada je nasilno ukinuta, bio je Mitrofan Ban (1841–1920). On je 1910. godine, u pismu, koje je zahvalnica na pozdravni govor kralja Nikoli, naveo i ovo:
“Vaše Kraljevsko Visočanstvo, Premilostivi Gospodaru,
Četrdeset godina već je prošlo, od kako mi je velika sreća u udio pala da stupim na službu Crnogorske crkve – na službu Vaše, Gospodaru, junačke države”.

Član Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve Kiril Mitrović (1867–1931), koji je 1909. postao episkop njene zahumsko–raške eparhije, je 6. aprila 1910. godine, u pozdravnom govoru upućenom Mitrofanu Banu istakao:
“Vaše Viskopreosveštenstvo, Visokodostojni gospodine Mitropolite!
Raduje se danas sveta pravoslavna Crnogorska crkva slaveći dvadestpetogodišnjicu revnosne službe Vaše Bogu, prijestolu i otadžbini, i prinosi toplo blagodarenje Božjem promislu, što Vas je sv. Blagoslovom svojim pratio na putu duge teške apostolske službe Vaše i udijelio da ona bude plodonosna i korisna sv. Božijoj crkvi”.

Proto|akon Filip Radičević, dugogodišnji sekretar Mitroplije Crnogorske pravoslavne crkve, član njenog Svetog Sinoda od 1904. godine, u službenom časopisu crnogorskog Ministarstva prosvjete i crkvenih poslova – Prosvjeti, u radu Pravoslavna crkva u Crnoj Gori, “ objavljenom 1889. godine piše: “Pravoslavna naša crkva kao autokefalna, nezavisna je. Ona se kao takva odnosi prema Ruskom Sinodu, Carigradskoj i drugim patrijaršijama, kao i ostalim autokefalnim crkvama. Sve autokefalne pravoslavne crkve priznaju nezavisnost Crnogorske crkve, svagda joj dostavljaju događaje koji se u pojedinim crkvama zbivaju, na primjer, kad koji patrijarh dolazi na upravu svoje crkve”.      

Autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve eksplicitno dokazuje pismo Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve knjazu Nikoli I Petroviću Njegošu od 1. maja 1908. godine, koje glasi:

“Njegovom Kraljevskom Visočanstvu Knjazu Gospodaru Nikoli I – Topolica
Bog vjerni čuvar Crne Gore kroz duga i teška vremena očuvao je njenu političku nezavisnost i crkvenu autokefalnost. Za ovo zasluga pripada Vašemu Uzvišenome Domu, iz koga su na kormilo državno i crkveno dolazili veliki muževi, duhovni pastiri i svjetski vladari, koji su vazda znali visoko držati ugled Crne Gore.
Između mnogijeh savremenijeh reforama koje je Vaše Kraljevsko Visočanstvo na sreću i blago Crne Gore blagoizvolilo sankcionisati i sveta crkva bila je usrećena duhovnijem zakonima Pravoslavnih Konsistorija i Svetog Sinoda.
Saglasno Ustavu Svetog Sinoda danas prvi put okupljeni sinodski članovi na prvome mjestu za svoju svetu dužnost smatraju, Vašemu Kraljevskom Visočanstvu i Vašemu Uzvišenome Domu izjaviti svoju vjernost i nepokolebljivu odanost. U isto vrijeme Sinod najponiznije, Vama Uzvišeni Gospodaru najtoplije blagodari za nebrojena dobra, koja ste crkvi svojoj učinili.
Vaše Kraljevsko Visočanstvo, Vaš Uzvišeni Dom i Crnu Goru Sveti Sinod preporučuje promislu Svevišnjemu.

Smireni molitvenici: Mitropolit Mitrofan, predsjednik,  naim. episkop  Kiril Mitrović, član, arhimandrit Mihailo Dožić, član, iguman Prokopije Vračar, član,  proto|akon Filip Radičević, član, protojerej Aksentije Bojović, član, protojerej Pavle Petrović, član, sekretar  Svetoga Sinoda đakon Ivo Kaluđerović”.

/5  Nikola I Petrović Njegoš proglašen je 1910. godine za crnogorskoga kralja. Među mnogobrojnim čestitkama tim povodom primio je i čestitku Njegove Svetosti Patrijarha Antiohijskog Grigorija:
“Njegovom Veličanstvu Preblagočestivom Kralju Nikoli I
Petnaesti avgust, blagosloveni dan, koji mi napominje milosti i obimne blagodati, Našega Gospodara, Boga, jer tog istog dana 1906. godine ja sam uzašao po milosti Svetoga Duha na presto Patrijaršijski Prvoprestolnih Apostola Petra i Pavla, danas postaje izvor radosti i veselja za Sveto Pravoslavlje cijelog svijeta, jer danas vidimo Vašu glavu, obasutu poštovanjem i obožavanjem, a tako i mudrošću ispunjenu, koja Vas je učinila predmetom uvažavanja i divljenja Velikodušnih Ruskih Careva. S kojom ste mudrošću znali upravljati predstojno Vašu Srećnu Knjaževinu kroz čitavo po vijeka, okrunjenu pravoslavnom krunom i kao što to vidi Vaš vjerni narod, radan i hrabar, predan pravoslavlju i gleda svoga omiljenog Knjaza na dostojanstvu Njihovih Veličanstava Kraljeva.
Sasvim je dakle pravedno da danas naše duše veličaju Gospodara a naši duhovi da se raduju u Gospodu, koji je naš spasitelj, i za to Antiohiska crkva uzimlje udjela u velikoj radosti svoje sestre Svete Crnogorske Crkve. Smatrao sam dužnošću da otslužim sa svim mojim patrijaršijskim klirom u prisustvu velikog broja moje pastve svetu liturgiju, namijenjenu Vašem Veličanstvu vozljubljenom u Gospodu.
Ja ovim uzimljem slobodu da podnesem Vašem Kraljevskom Prestolu moja Patrijaršijska čestitanja i moje očinske želje duboko iskrene, moleći Gospoda i Cara Careva, da Vas sačuva još svetom desnicom za dug i presrećan život na korist i na sreću države koju Vam je Svevišnji povjerio, da sačuva Nj. V. Preblagočestivu Kraljicu Vašu uzvišenu Suprugu, Nj. Kr. V. Knjaza Našljednika i cijelu Kraljevsku porodicu, da blagoslovi Vaš Narod i uzdrži i štiti Vašu Slavnu Kraljevinu.
U znak blagoslova slobodan sam poslat V. Veličanstvu ikonu Sv. Bogorodice, zaštitnice naše patrijaršijske katedralne crkve, i kao dokaz moje istinske ljubavi prema V. Veličanstvu i mog velikog veselja za ovaj srećan dan, ja se usuđujem upraviti Vam ovo pismo, sa kojim Vam podnosim moje duboko poštovanje.
Neka je milost Božja s Vama i neka Vas prati.
Čast mi je biti Vašega Veličanstva vrlo vatreni i ponizni molitvenik u Hristu
Damask, 15. avgust 1910.
Grigorije
Patrijarh Antiohiski i cijelog istoka”. 

/6 Ustav Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve od 30. decembra 1903, u članu 1 i 2, izričito navodi autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve, u članu 15, stav 2, govori se o ličnoj nadležnosti Mitropolita “kao sinodskog predsjednika i kao poglavice autokefalne Crnogorske crkve”. U Ustavu Knjaževine Crne Gore iz 1905, u aktu lex superior, sa stanovišta državnog prava, u članu 40 normirano je sljede}e: “Državna vjera je u Crnoj Gori istočno pravoslavna. Crnogorska  je crkva  autokefalna. Ona ne zavisi ni od koje strane Crkve, ali održava jedinstvo u dogmama  s istočno pravoslavnom Vaseljenskom crkvom. Sve  ostale priznate vjeroispovijesti slobodne su u Crnoj Gori”.

Poslednji autokefalni mitropolit Crnogorske pravoslavne crkve, u doba nezavisne Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio je Mitrofan Ban. On je za crnogorskog mitropolita kanonski rukopoložen u Rusiji 6. aprila 1885. godine, u Isaklijevskoj Crkvi u Petrogradu, od strane petrogradskog mitroplita Isidora, u prisutstvu ruskog cara Aleksandra III Romanova. Tri dana ranije, u besjedi koju je održao u Svetom Sinodu u Petrogradu, između ostalog rekao je i ovo: “Vi, svjatjejši otci, promislom Božjom i željom moga premilostivoga gospodara knjaza Nikolaja rukovođeni, izvoliste smirenost moju izabrati za episkopa Crkve Crnogorske”. 
Nakon hirotonije primio ga je 15. aprila 1885. godine car Aleksandar III. Prilikom susreta sa njim rekao mu je i ovo: “Meni je takođe drago što ste Vi rukopoloženi za episkopa u Rusiji. To pokazuje duhovnu vezu imeđu Ruske i Crnogorske crkve”. Ovo Mitrofan Ban detaljno opisuje u svojim memoarima. Nakon hirotonije Mitrofan Ban je 19. oktobra 1885. godine o tome obavijestio vaseljenskog carigradskog patrijarha Joakima IV u pismu, broj 356, u kojemu, uz ostalo, navodi: “Mi smo se iz Rusije povratili i u ime Božije zauzeli smo svetu katedru Mitropolije Autokefalne Crkve u bogoštićenom Knjaževstvu Crnogorskom na koju smo i Duhom Svetijem i pozvati”.

Ruska crkva i Carigradska patrijaršija priznavale su autokefalnost Crnogorske crkve ne samo u doba Mitrofana Bana, nego i ranije. Tako se iz pisma koje je carigaradski patrijarh Grigorije poslao 29. januara 1798. godine Petru I Petroviću Njegošu jasno vidi da je carigradska patrijaršija Crnogorsku crkvu smatrala autokefalnom. Vaseljenska patrijaršija je 1855. izričito priznala autokefalnost Crnogorske crkve o čemu govori i atinska Sintagma.

Godine 1910. Mitropolit Petrogradski Antonije u pismu Mitrofanu Banu, uz ostalo, piše: “bratski vas pozdravljam sa znamenitim jubilejem, izražavajući tople želje da Vašem Visokopreosveštenstvu pastironačenik Gospod Bog naš Isus Hristos udijeli dugi život u plodotvornoj službi Vašoj za dobro Crnogorske crkve”. A Vaseljenski patrijarh Joakim iz Carigrada 1910. godine piše Mitrofanu Banu: “Gospod neka podari bogate darove Vašem Visokopreosveštenstvu, svetoj Crnogorskoj crkvi, blagovjernom gospodaru i pobožnom narodu”. 

Srpska pravoslavna crkva i njen mitropolit Dimitrije Pavlović 1910. godine uputila je čestitku Mitrofanu Banu: “Srpska crkva kao sestra i po vjeri i narodnosti dijeli radost Crnogorske crkve”. O tome piše Glasnik Pravoslavne crkve u kraljevini Srbiji od 15. aprila 1910. godine. 

Jerusalimska crkva je priznavala autokefalnost Crnogorske crkve, o čemu ilustrativno govori i pismo patrijarha Damijanosa poslato Mitrofanu Banu 25. decembra 1903. godine.

Mihailo Dožić postao je 1879. godine iguman Moračkog Manastira, da bi ubrzo bio proizveden u čin crnogorskog arhimandrita. Godine 1908. postao je član Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve. Zajedno sa popom Stankom Bulatovićem iz Kolašina, 1910. godine, povodom jubileja kojeg je slavio mitroplit Mitrofan Ban, uputio je pismo sljedeće sadržine:

“Današnji dan Vašeg slavlja dvadesetpetogodišnjice kao poglavara svete Crnogorske crkve osobito proslavlja sveštenstvo i narod u svetoj obitelji manastira Morače. Tradicionalne veze Vašeg prebivanja među narodom ovog kraja ostaće na uspomenu najdaljim pokoljenjima. Neka da Svemogući da proslavimo i pedesetogodišnjicu Vašeg slavnog rada, na korist svete crkve, Gospodara i Otadžbine”.

Iguman Leontije Ninković, nastojatelj Ostroškog manastira, od 1912. godine član Svetog Sinoda Crnogorske peravoslavne crkve i svještenik na Dvoru kralja Nikole u zemlji i emigraciji (1916–1919) uputio je iz Nikšića 1910. godine, zajedno sa jeromonahom Danilom Labovićem i monahom Antonijem Miranovićem, čestitku u kojoj, uz ostalo, veli da je Mitrofan Ban hrabri junak sa sabljom u ruci na bojnom polju, pod barjakom uzvišenog Gospodara, te kao jerarhu “specijalno za Crnogorsku crkvu i sveštenstvo, najsrdačnije Vam čestitamo dvadesetpetogodišnjicu svete uzvišene i revnosne arhipastirske službe Bogu, crkvi, Gospodaru i domovini”.

Mitropolit Mitrofan Ban je umro 30. septembra 1920. godine. Oproštajnu riječ na njegovom opijelu održao je episkop zahumsko–raški Kiril Mitrović, koji je rekao i ovo: “Po prirodi bistra i zdrava uma, plemenita srca i nesebično snažne volje, on je uspijevao u radu na crkvenom polju tako da je sposobnost njegova uočena od crkvenih i državnih poglavica dovela ga na upravu Crnogorske crkve. Prema prilikama i sredstvima sa kojima je mogao raspolagati Mitropolit Mitrofan za vrijeme svog dugog Vladikovanja mnogo je učinio za Crnogorsku crkvu”.

/7 Sveti arhijerejski sinod Vaseljenske patrijaršije u Carigradu 19. III 1920. godine donio je Odluku br. 2056, kojom daje blagoslov na prisajedinjenje Ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi određenih eparhija, pa se, uz ostalo, kaže: “U granicama ovog Ujedinjenog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca ušle su i autokefalne pravoslavne crkve, Karlovačka i Crnogorska, kao i dvije dalmatinske eparhije, Zadarska i Kotorska”. Vaseljenska patrijaršija tim aktom “priznaje proglašeno ujedinjenje autokefalnih crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija”.

/8 Ovo je zvanični akt Vaseljenske patrijaršije u kojemu se navodi autokefalnost Crnogorske crkve.
Proglašenje Srpske patrijarsije obavljeno je u Sremskim Karlovcima 12. (25) septembra 1920. godine. Ubrzo potom sastao se Arhijerejski sabor Srpske patrijaršije 15. (28) septembra 1920. godine, koji je donio odluku da se arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije Dimitrije Pavlović proglasio ipso jure prvim patrijarhom Srpske patrijaršije. U toj odluci, pored ostalog se kaže: „Slično tome postupalo se i kod osnivanja nacionalnih autokefalnih oblasti u svima pravoslavnim državama. Tako su uzdignute katedre na stupanj autokefalne arhiepiskopije u prestonim gradovima: Atini za crkvu u Kraljevini Grčkoj, u Beogradu za crkvu u Kraljevini Srbiji, na Cetinju za crkvu u Crnoj Gori, u Bukureštu za Rumuniju, u Sofiji za Bugarsku, a u Rusiji dignut je arhijerejski presto druge prestonice u Moskvi na stupanj patrijaršije”.

U Tomosu Carigradske patrijaršije i patrijarha Melentija IV donijetog u Carigradu 19. II 1922 (broj protokola 1148) izričito se navodi da je Crnogorska pravoslavna crkva bila autokefalna.

Poznati mađarski naučnik, profesor Univerziteta u Budimpešti, član Mađarske akademije nauka, dr Bajza Jožef u svoj knjizi “Crnogorsko pitanje”, objavljenoj na mađarskom jeziku 1927. i na italijanskom jeziku 1928. godine u Budimpešti, govori o autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve sljedeće: “Godina 1766. označava nezaboravan datum u istoriji Crne Gore. Turci su te godine ukinuli Pećku patrijaršiju i zbog toga je pravoslavna Crnogorska crkva dobila autokefalnost”.

/9 Fusnote:

1 Dr Valtazar Bogišić, Metod i sistem kodifikacije imovinskog prava u Crnoj Gori, Beograd, 1967, str. 42 i dr Danilo Radojević, Iz povijesti hrišćanskih crkava u Crnoj Gori, Podgorica, 2000, str. 71 i 72. O autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve vidjeti i: dr Valtazar Bogišić, Pravni običaji u Crnoj Gori, Hercegovini i Sjevernoj Albaniji, CANU, Titograd, 1984, str. 238–239. Istoričar Gligor Stanojević u knjizi Istorija naroda Jugoslavije, knjiga II, Beograd,  1960, str. 1184. konstatuje činjenicu da je Crnogorska pravoslavna crkva bila autokefalna. To on čini i u svojoj knjizi Crna Gora pred stvaranje države, Beograd, 1962. godine.

2 Dr Sekula Drljević, Balkanski sukobi 1905–1941, drugo izdanje, Zagreb, 1990, 172–173. U doba nezavisne knjaževine i kraljevine Crne Gore, pored ostalog, dr Sekula Drljević je vršio i dužnost ministra prosvjete i crkvenih poslova u crnogorskoj Vladi.

3 Vidjeti: Spomenica o dvadesetpetogodišnjici arhijerejske službe njegovog Visokopreosvještenstva Mitropolita Crne Gore Mitrofana Bana, Cetinje, 1911, štampano u Kraljevskoj crnogorskoj državnoj štampariji.

4 Vidjeti: Glas Crnogorca od 30. XI 1913, br. 55, kao i Cjelokupna djela kralja Nikole I Petrovića Njegoša, Cetinje 1969.

5 Vidjeti kao izvor: Državni Kalendar Knjaževine Crne Gore, Cetinje, 1909. godine.

6 Vidjeti: Glas Crnogorca, 18. decembar 1910, strana 1

7 Ovo je objavio Glasnik, službeni list Srpske pravoslavne crkve, 29. oktobra 1920, Beograd, god I, br. 8, str. 116.

8 Glasnik, sužbeni list Srpske pravoslavne patrijaršije, br. 7, Beograd, 1(14) oktobra 1920, str. 99–100

9 Dr Jožef Bajza, Crnogorsko pitanje, (priredili dr Branislav Kovačević i Marijan Miljić), Podgorica, 2001, str. 33.

Odštampaj stranicu