Program | O nama | MEAA u medijima l Prezimena u CG l  Reagovanja, pisma... |  Traže se l   Kontakt

…Prve cjelovitije informacije o Crnoj Gori i Crnogorcima češka patriotska elita dobija 30-ih godina 19. vijeka. Slovenska ideologija je tada činila integralni dio češkog nacionalnog diskursa i Crnogorci su zajedno s ostalim Južnim Slovenima bili opažani, a predstave o njima  konstruisane u slavenofilskom kontekstu. S obzirom na dosta veliku geografsku udaljenost, ograničene informacije i nedostatak kontakata, Crna Gora je u mentalnoj mapi čeških patriota ispočetka bila samo novi dio “slovenskog svijeta”. Konkretnije predstave o Crnogorcima su se razvijale postepeno tokom godina koje su uslijedile. Pogled češkog društva 19. vijeka na Crnu Goru je neodvojiv od slike Južnih Slovena i  Balkana, ali istovremeno se odlikovao kako specifičnim karakteristikama (onima koje su bile svojstvene samo Crnogorcima), tako i simboličkom kumulacijom značenja (Crnogorci kao arhetip Južnih Slovena)…

…Ako razmislimo u kakvoj poziciji su bili Česi i Crnogorci u tadašnjoj Evropi onda nam se češko idealiziranje Crne Gore i ne čini tako ekstravagantno. Češke zemlje su imale na mnogo višem nivou infrastrukturu, privredu i kulturni život, dok je Crna Gora u tom smislu predstavljala zaostalu periferiju Evrope. Sigurno je tu činjenicu imao u vidu izdavač Národních Listů Julius Gregr, kad je napao Holečekov procrnogorski entuzijazam tvrdeći da viša kultura nikada ne može kao primjer uzeti nižu kulturu. Međutim, Crna Gora koja je krajem 19. vijeka brojala oko dvije stotine hiljada stanovnika bila je nezavisna država s vlastitom dinastijom i vojskom i održavala je diplomatske odnose s velikim silama. Iz toga je proizilazilo ono prirodno samopouzdanje stanovništva “slovenske Sparte”, koje su češki autori toliko isticali i koje je bilo u velikom kontrastu sa osjećajem deficita sličnih osobina kod pripadnika češkog naroda. Crnogorci su bili u Evropi i u prekomorskim zemljama neuporedivo vidljiviji od Čeha, o čijem postojanju se van granica Austro-Ugarske gotovo nije ni znalo. Crnogorska politička nezavisnost koja im je omogućavala da odlučuju o svim pitanjima nacionalnog života bez posrednika i vanjskih ograničenja bila je isto tako u velikoj suprotnosti sa malim uspjesima koje su na tom polju imali češki politički predstavnici. Upravo ta njihova nezavisnost je u češkim očima bilo ono što je vrijedno poštovanja, a u određenoj mjeri i zavisti, i upravo je ona najviše uticala na formiranje pozitivnih predstava o njima. Politička nezavisnost je s pravom bila viđena kao rezultat uporne i junačke borbe za slobodu, i kao takva bila je čvrsto povezana s kompleksom slika koje su u češkom društvu činile jezgro pozitivnih stereotipa o Crnogorcima…

…U predstavama o Crnoj Gori uvijek je značajnu ulogu imala ideja autentičnosti, neiskvarenosti i istine. Ona se odnosila kako na ljudsku zajednicu (Holečekova “prašuma ljudi”), tako i na raznoliku i naizgled očuvanu životnu sredinu. Ideja o autentičnosti omogućavala je razvoj slovenofilskoga diskursa o Crnogorcima kao nosiocima praslovenskih vrijednosti, eventualno razvijanje analogija s grčkom antikom ili biblijskih asocijacija. Crnogorci su simbolizovali mitski početak, davnu prošlost Slovena, Evrope, pa i čovječanstva. Svaka nova generacija čeških hodoljubaca glorifikovala je crnogorsku autentičnost i neiskvarenost, iznoseći svoja strahovanja da će oni uskoro biti oskrnavljeni. Te bojazni su se do njihovog ponovnog dolaska djelimično i ostvarivale. Naravno, u isto vrijeme bi nove generacije otkrivale svoju dotada djevičansku Crnu Goru, i krug bi se ponovo zatvarao. Tendencije da se Crna Gora opiše kao “djevica na pragu javne kuće” (opet Holeček), koju je nužno upoznati prije nego što se nepovratno promijeni, predstavljaju možda jedini elemenat nekadašnje slike te zemlje iz 19. vijeka koji se ponavlja do danas (na primjer: “oaza” i “tajanstvena uspavana ljepotica koja će ubrzo biti probuđena”, iz reklamno-turističkih tekstova s početka 21. vijeka)…

 …U glavnim crtama smo naznačili osnovne elemente nastanka, sadržaja, funkcionisanja, razvoja i iščezavanja “čeških” predstava o Crnoj Gori i Crnogorcima, koliko ih je bilo moguće na osnovu višegodišnjih istraživanja i kritičkog premišljanja rekonstruisati. Tema, naravno, inspiriše za dalja istraživanja na ovom polju. S komparativnoga aspekta sigurno bi imala smisao analiza slika drugih balkanskih zemalja i naroda, isto kao i drugih evropskih zemalja, kao i tadašnji če­ški diskurs o zemljama s drugih kontinenata, bilo da su Crnoj Gori geografski bliske (bliskoistočni “Orijent”) ili udaljenije (npr. “primitivne” zajednice Latinske Amerike, subsaharske Afrike i sl). Budućim diskusijama o nekim širim temama mogu doprinijeti i zaključci do kojih se došlo u ovome radu. To se prije svega odnosi na orijentaliz­am i poglede na islam, slovenofilsku ideologiju, adoracije rusoovs­kog “plemenitog divljaka” ili problema modernizacije tradicionalnog društva…

............

Tekst za zadnju stranu

Dr František Šístek (*1977) je ekspert za modernu istoriju Crne Gore i drugih zemalja bivše Jugoslavije zaposlen u Istorijskom institutu Akademije nauka Češke Republike. Autor je prvog monografskog pregleda crnogorske istorije na češkom jeziku ("Černá Hora", Praha: Libri, 2007). Knjiga "Naša braća na jugu: češke predstave o Crnoj Gori i Crnogorcima" predstavlja prerađenu i crnogorskom izdanju prilagođenu verziju autorove doktorske disertacije, odbranjene na praškom Karlovom univerzitetu 2007. godine.

Knjiga prati istorijski razvoj i transformaciju percepcije i recepcije Crne Gore i Crnogoraca u Češkoj - od prvih romantičnih pomena "malog plemena slovenskih junaka" koje u vrletima iznad Jadrana vijekovima odoljeva i prkosi osmanskoj hegemoniji, pa sve do obnavljanja crnogorske nezavisnosti 2006. godine, te refleksija o savremenoj Crnoj Gori kao turističkoj destinaciji. Tematske odrednice knjige su pritom smještene u širi južnoslovenski, balkanski i evropski istorijski i kulturni kontekst.

U fokusu ove unikatne, nadahnute i erudirane studije je razdoblje od polovine 19. vijeka do 1918, kad se u češkoj književnosti, žurnalistici i slikarstvu Crnogorci i Crna Gora često referiraju kao "naša braća na jugu" koju krase kako čojstvo, junaštvo i tolerantnost, tako i visok stepen očuvanosti izvorne kulture i drevnog patrijarhalnog načina života.