Program | O nama | Reagovanja, pisma... |  Prezimena u CG l Plemena u CG

JANKO VUKOTIĆ - OD CRNOGORSKOG VOJSKOVOĐE DO   AĐUTANTA KRALJA ALEKSANDRA

Piše: Novak ADŽIĆ

         Janko Vukotić rođen je na Čevu (Katunska nahija) 18. februara 1866. godine. Umro je u Beogradu 4. februara 1927. godine. Završio je Vojnu Akademiju u Modeni (Italija) 1886. godine, kao pitomac-stipendista knjaza Nikole i crnogorske države. U crnogorskoj vojsci proizveden je u čin brigadira 1902. godine. Najviši rang u crnogorskoj vojsci – čin divizijara zaradio je 1914. godine. Ukaze o njegovom proizvođenju u generalske činove u crnogorskoj vojsci donijeti su odlukom crnogorskog suverena knjaza i kralja Nikole. Janko Vukotić je, dakle, u doba nezavisne i međunarodno priznate Knjaževine i Kraljevine Crne Gore bio serdar i divizijar u crnogorskoj vojsci. U Balkanskim ratovima (1912-1913) i prvom svjetskom ratu (1914-1916) istakao se kao briljantni vojskovođa. U prvom balkanskom ratu komandovao je Istočnim odredom crnogorske vojske, a u drugom balkanskom ratu bio je komandant Dečanskog odreda crnogorske vojske. Bio je i delegat Crne Gore na mirovnim pregovorima održanim 1913. godine u Bukureštu. Nosilac je bio svih najviših crnogorskih vojnih odlikovanja.

          U Crnogorskoj Vladi, čiji je predsjednik bio dr Lazar Tomanović, od 1906. godine  Janko Vukotić bio je ministar vojni. Bio je član Državnog savjeta Knjaževine Crne Gore od 1905 do 1914. godine. Predsjednik Crnogorske Vlade bio je od 6. maja 1913. do 25. decembra 1915. godine, a od juna 1915. godine vršio je funkciju i ministar vojnog. U septembru 1915. godine vršio i dužnost ministra spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore. U toku prvog svjetskog rata bio je načelnik Štaba Vrhovne komande, komandant Hercegovačkog odreda crnogorske vojske, a od 19. avgusta 1914. godine komandant crnogorske Sandžačke vojske, koja je odigrala odlučujuću ulogu u zaštiti odstupanja srpske vojske. Istakao se i kao komandant u Mojkovačkoj bici 6 i 7. januara 1916. godine. Janko Vukotić je 13. januara 1916. godine, uoči vojnog sloma Crne Gore i njenog pada pod austro-ugarsku okupaciju, postavljen za komandanta Zaštitnih trupa u Crnoj Gori, a 17. januara 1916. godine postao je načelnik Generalštaba Crnogorske vrhovne Komande.

          Poslije vojničkog sloma Crne Gore 1916. godine Janko Vukotić, koji je potpisao akt o prestanku postojanja crnogorske vojske, interniran je u zarobljenički logor u Mađarskoj- Boldogason, potom u austrijski logor Karlštajn, a onda u Osijek. Iz Osijeka se vratio u Crnu Goru krajem novembra 1918. godine, kada su je već bile okupirale srpske i savezničke trupe. Tada se već bio razišao s kraljom Nikolom i odbio je njegov poziv da ode u Pariz i uključi se u nejsku Crnogorsku vladu i akcije usmjerene na restauraciji crnogorske države i povratka iz egzila kralja Nikole. Jedno vrijeme, kad su se vršile pripreme za nasilno priključenje Crne Gore Srbiji serdar Janko Vukotić se držao po strani od političke aktivnosti. Ali, uskoro je napustio svoj pasivan i nedefinisan politički stav rukovođen, između ostalog, i ličnim interesnim karijerističkim pobudama da u novoj državi Kraljevini SHS (alijas Velikoj Srbiji) stekne položaje i privilegije. Janko Vukotić se već krajem 1918. godine jasno deklarisao kao pristalica velikosrpske aneksije Crne Gore i podržavao je njenu okupaciju sprovedenu od strane Srbije i njene vojske. Tada je realno počinio akt veleizdaje prema Crnoj Gori i njenom kralju Nikoli I Petroviću Njegošu, kojima se zakleo na vjernost. Zbog negativnog držanja Janka Vukotića u odnosu na suverenitet Crne Gore i postojanje Crnogorske dinastije, kralj Nikola je 1919. godine u znak protesta pocijepao jednu pjesmu posvećenu Janku Vukotiću, u kojoj se govori o njegovim podvizima u crnogorskim ratovima. Kralj Nikola je bio ogorčen na držanje serdara Janka Vukotića spram opstanka Crne Gore, pa je odobrio da se zvanično publikuje pjesma generalnog crnogorskog konzula u Ženevi dr Iva Jovićevića, koja Janka Vukotića prikazuje u veoma lošem smislu.

           Svojom aktivnošću od kraja 1918. godine Janko Vukotić je flagrantno je prekršio Ustav Crne Gore i odredbe crnogorskog civilnog i vojnog zakonodavstva. Počinio je akte i radnje koje su bile zabranjene i inkrimisane crnogorskim Krivičnim zakonom.  Podržao je svojim činjenjem i nečinjenjem, de facto i de jure, odluke tzv. Podgoričke skupštine od 26. novembra 1918. godine, kojima je Crna Gora ukinuta kao država i pripojena Srbiji. Prema određenim izvorima Janko Vukotić je silom bio primoran da se izjasni u smislu podrške Pašićevoj i Aleksandrovoj politici rušenja Crne Gore. Naime, u knjizi »Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića«, objavljenoj u Rimu 1921. godine na strani 13 stoji i ovo: »Srpske vlasti počele su, preko naročito organizovanih banda, prijetiti smrću svima onima, koji se ne bi izjasnili za aneksiju Crne Gore Srbiji. Između ostalih, takvim načinom, primorani su da na ovo pristanu bivši predsjednici Ministarstava: dr Lazo Tomanović i general Janko Vukotić. Kuća ovoga posljednjega bila je opkoljena od bandita pod vođstvom poručnika J. Boškovića i prijetili su mu smrću ako ne pristane na aneksiju«. Pod dejstvom apsolutne ili kompulzivne prinude ili na osnovu slobodne volje enigma je i dilema, ali i činjenica da je Janko Vukotić dao saglasnost da se 1918. godine ukine Crna Gora i prisajedini Srbiji. Evo nekoliko dokaza za to. 

             Nakon tzv. Podgoričke skupštine, bjelaši (pristalice velikosrpske okupacije i aneksije Crne Gore) uz pomoć i zašitu srpske vojske, organizovali su 27 (14) decembra na Cetinju miting, na kojemu su protestvovali protiv opstanka nezavisne Crne Gore i politike kralja Nikole i Italije u odnosu na Kraljevinu SHS. Na tom mitingu Janko Vukotić je pokazao da je pristupio taboru crnogorskog otpadnika i izdajnika Andrije Jagoševa Radovića. Našli su se politički rame uz rame i to svoje renegatstvo potvrdili zajedničkim potpisom jedne anticrnogorske rezolucije. Naime, glavni govornik na tom mitingu bio je Andrija Radović. Po završenom mitingu donijeta je Rezolucija, u kojoj se, uz ostalo, žali »što se u Italiji našlo političara koji vojuju za zasebnu Crnu Goru« i protesvuje »što se zahtijeva da se stvori zasebna Crna Gora, jer je ona po volji naroda stupila u sastav jedinstvene države Srba, Hrvata i Slovenaca«. Tu rezoluciju potpisali su i bivši Predsjednici Crnoorske Vlade: Andrija Radović, Marko Radulović, general Janko Vukotić, dr Lazar Tomanović, divizijar Mitar Martinović. (O tome, pored ostalih, pišu i dr Dimitrije Vujović u knjizi »Prilozi izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja«, Nikšić, 1987. str. 72 i dr Dragoljub R. Živojinović u knjizi »Kraj  Kraljevine Crne Gore«, Beograd, 2002, strana 44).

            Divizijar serdar Janko Vukotić se tokom decembra 1918. godine stavio na raspoloženje okupacionoj srpskoj vojsci (Jandranske Trupe) i generalu Dragutinu Milutinoviću. Dosljedno tome, deklarisao se kao protivnik podizanja Crnogorskog januarskog ustanka (Božićnog ustanka) 1919. godine. Naime, u izvještaju generala Milutinovića Komandi Druge Armije, od 2. januara 1919. godine (po starom kalendaru), o toku Božićnjeg ustanka, navodi se i to da mu se 21. decembra 1918. godine (po starom kalendaru) prijavio »dolazeći sa Čeva serdar divizijar Janko Vukotić i izjavio mi da mi se sa svojih 30 vojnika, koje vodi sobom, STAVLJA NA RASPOLOŽENJE ZA BORBU SA POBUNJENICIMA i ponudio se da sam ode u pobunjenički logor radi pregovora. Po sporazumu sa Izvršnim Narodnim Odborom uputio sam Vukotića u pratnji jednog našeg oficira u selo Bajice, ali on se nije više vratio, a oficir koji ga je pratio, saopštio mi je da su ga pobunjenici silom zadržali, preteći javno, da će ga ubiti«. Kada se Janko Vukotić pojavio u Bajicama u ustaničkom logoru vođe ustanka Krsta Zrnova Popovića, u svojstvu opunomoćenog pregovarača u ime srpskih Jadranskih trupa i Izvršnog Odbora tzv. podgoričke Skupštine, naišao je na otpor crnogorskih ustanika, koji su bili odlučni da se silom odupru velikosrpkoj okupaciji i aneksiji Crne Gore. Vjerovatno pod pritiskom ustanika, koji su ga zadržali maltene kao taoca jedno vrijeme, serdar Janko Vukotić je 23. XII 1918. godine (po starom kalendaru) uputio iz Bajica pismo generalu Milutinoviću u kojemu ga moli da spriječi krvoproliće u Crnoj Gori, čime ponavlja ustaničke zahtjeve »da se bratska krv ne prolijeva«. U tome pismu Vukotić moli Milutinovića da se ustanicima dozvoli ulazak u grad i predlaže da oni posjednu jedan dio Cetinja, a drugi da ostane u rukama Jadranskih Trupa i bjelaša koje je predvodio vojvoda Stevo Vukotić. Međutim, u odgovoru serdaru Janku Vukotiću general Milutinović je kategorički odbio njegove prijedloge i saopštio da »ulazak naoružanih trupa u Cetinje bezuslovno ne može odobriti«. Serdara Janka Vukotića su ustanici pustili da ode iz Bajica, oprostivši mu život, iako su mu žestoko verbalno i određenim fizičkim radnjama odgovorili na njegovo političko držanje. Oni su bili ogorčeni na njega što nije ostao lojalan kralju Nikoli i odbrani državne nezavisnosti Crne Gore i javno mu demonstrirali da je nepoželjan za pregovarača. Kod sebe su ga ustanici prislno zadržali i vrijeđali, a srpskog oficira su pustili da se vrati na Cetinje. Postoji do danas sačuvana priča, za koju doduše nema dokumentacionog pokrića, da je Krsto Popović naredio da se oslobodi Janko Vukotić. Prilikom oslobađanja rekao je »Bio mi je pretpostavljeni na Mojkovcu, stoga ga pustite, neka ide novim Gospodarima i neka mu služi na obraz ono što sada radi«. Janko Vukotić je ostao pod stražom kod ustanika sve do njihovog povlačenja. Od pregovora dakle nije bilo ništa. Očekivao se oružani sukob koji je i uslijedio.

             Nakon što je Božićni ustanak u krvi ugušen u prvoj polovini januara 1919. godine, serdar Janko Vukotić se stavio u službi organa okupacione vojne i civilne vlasti na prostoru Crne Gore. General Milutinović je 10. februara 1919. godine poslao telegram Komandantu II Armijske oblasti u Sarajevu, u kojemu predlaže da se divizijari Janko Vuotić i Mitar Martinović i brigadir Jovo Bećir pozovu u Beograd »radi sporazuma o prelasku u našu vojsku«. Taj Milutinovićev prijedlog bio je usvojen. Serdar Janko Vukotić otišao je u Beograd i pristao da se aktivira u vojsku Kraljevine SHS, koja mu je priznala generalski čin. Tokom aprila 1919. godine serdar Janko Vukotić se sreo u Beogradu sa poznatim crnogorskim velikosrbinom i agitatorom na uništenju Crne Gore- Mićunom Pavićevićem i u razgovoru sa njim saopštio mu da nije zadovoljan novonastalim stanjem u  Crnoj Gori. Tu percepciju serdara Janka Vukotića prenio je Mićun Pavićević regentu Aleksandru Karađorđeviću prilikom susreta sa njim u Beogradu 24. aprila 1919. godine. Janko Vukotić ništa konkretno nije uradio da se novonastalo stanje promijeni na bolje u korist Crnogoraca.

              General Janko Vukotić je ostavio i pisani trag svojeg eksplicitnog suprotstavaljanja komitskoj oslobodilačkoj borbi Crnogoraca i gerilskom ratu koji se vodio kroz crnogorske planine od sredine 1919. do 1926. godine. Naime, general vojske Kraljevine SHS Janko Vukotić,  koji se tada nalazio u službi II arijske oblasti, je tokom januara 1920. godine predložio mjere u cilju ugušivanja ustaničke i komitske akcije u Crnoj Gori, koje su u svemu podržali komandant Zetske Divizijske oblasti (okupacioni vojni guverner Crne Gore) general Milorad Mihailović i tadašnji ministar vojske i mornarice u Vladi Kraljevine SHS Stevan S. Hadžić. General Janko Vukotić u svom mišljenju o tome doslovno navodi ovo:

          »Na teritoriji bivše Kraljevine Crne Gore hajdučija se javlja svakoga dana sve opasnijom, pa je krajnje vreme, preduzeti radikalne mere, da se hajduci unište i da se na teritoriji zavode red i poredak koga, na žalost, danas nema, što i jest glavni a moguće i jedini uzrok da se pristaši bivšeg režima množe.

            Za postignuće cilja, molim, potrebno je i što pre:

1)                              Odaslati u Crnu Goru i ostaviti na raspoloženje komandi Zetske divizijske oblasti sve oficire bivše crngoorske vojske bez razlike čina i bez obzira, da li su pojedini raspoređeni ili ne;

2)                              Oficire, uglavnom, upotrebiti, dok se red ne zavede na službu u bataljonskim i četnim okružima, u kojima su pre ujedinjenja služili;

3)                              Zaposliti, pa bilo i privremeno, i ove činovnike, koji su položili zakletvu a danas ne vrše nikakvu dužnost;

4)                              Oficiri bi imali spremiti svoje bivše jedinice, čete i bataljone narodne vojske, prema opštem upustvu koje bi im se za ovu teritoriju izdalo;

5)                              Organizovati u ovoj Crnoj Gori, petnaest četa po od petnaest dobrovoljaca.

Ove četnike dobrovoljce uzeti jedino od onih vojnika koje bi oficiri preporučili;

Ovim četama postaviti za vođu naročito probrane oficire.

Četnicima davati dnevno namjanje po deset dinara a pored toga i hleb kada je god moguće, osigurati im porodice za slučaj pogibije ili onesposobljenja, odrediti odlikovanja i ostale moralne nagrade za odvažna dela i na kraju: uceniti komite sa po dve hiljade dinara a njihove vođe sa po pet do deset hiljada.

6)                              Organizovana plemena, pod komandom svojih bivših oficira, imala bi progoniti komite na svojim bivšim plemenskim okruzima. Dobrovoljačke kontra-komitske čete potpomagale bi i dopunjavale akciju dejstvujući svi po instrukcijama i zapovestima jedne opšte kontra-komitske komande.

7)                              Organizaciju izvesti, kako komite ne bi imali utočište na zemljištu: Hercegovačkom, Dalmatinskom ili Albanskom«, piše Janko Vukotić.

Ovo je sadržina predstavke s mjerama koje treba preduzeti kako bi se Crna Gora definitivno okupirala i pokorila od strane Srbije i njene vojske i učvrstila vlast Srpske Vlade i Dvora Krađorđevića u njoj, te uništio crnogorski ustanički i komitski pokret, koju je napisao i potpisao bivši crnogorski general i političar serdar divizijar Janko Vukotić. On je u vrijeme pisanja ove predstavke uveliko bio u službi srpske vojske i Dvora Karađorđevića, koji su okupirali i osvojili njegovu domovinu. Uključio se  Janko Vukotić u vojsku Kraljevine SHS i postao član Vrhovnog Vojnog Savjeta u Kraljevini SHS. U Kraljevini SHS u doba kralja Aleksandra Karađorđevića proizveden je u čin armijskog generala 1926. godine. Potom je postao komandat jedne armijske oblasti. Njegova funkcija u vojnoj hijerarhiji nove države bila je paradna i ceremonijalna. Ona nije sadržala nikakvu značajniju moć i vlast. Realno Janko Vukotić je bio u Kraljevini SHS lišen onog oblika uticaja i vlasti kojeg je imao dok je bio u službi Crne Gore i kralja Nikole. Razloge za to moguće je potražiti i u tome što mu Dvor Karađorđevića nije do kraja vjerovao i zato što se rukovodio načelom: ko iznevjeri jednog Kralja kojemu se zakleo na vjernost nije pouzdan ni kada drugom Kralju položi zakletvu.

              Janko Vukotić je umro 1927. godine i sahranjen u Beogradu.

             Dr Sekula Drljević u knjizi »Balkanski sukobi 1905.1941. godine« o Janku Vukotiću piše da je pomogao Nikoli Pašiću da pokori Crnu Goru, pa dodaje: »U Jugoslaviji Janko Vukotić je primjen u vojsku kao divizijski general, t.j. sa činom koji je imao. Kasnije ga je kralj Aleksandar promaknuo u armijskog generala. Umro je kao djelatni general u Beogradu. Pokopan je na državni trošak na beogradskom groblju i to na mjestu, koje je određeno za stvaraoce Jugoslavije. Njegovi zemaljski ostaci našli su svoj vječni mir pokraj grobova Nikole Pašića, Milenka Vesnića i drugih. Sin Janka Vukotića, častnik, ostao je na dvoru na službi do kraja vladavine kralja Aleksnadra. Bio je u njegovoj pratnji i prilikom njegovog ubistava u Marselju«.

          Janko Vukotić je na kraju završio život i kao ađutant kralja Aleksandra. Iznevjerio je zakletvu Crnoj Gori i krlju Nikoli i položio sebe na vjersnost Dvoru Karađorđevića, koji su ognjem i mačem ubijali slobodu i nezavisnost Crne Gore.

Njegovo držanje u jednom istorijskom trenutku - 1918. godine u odnosu na Crnu Goru i kralja Nikolu I Petrovića Njegoša- bilo je suprotno principima etike, prava, pravde, dostojanstva i patriotizma. Njegov angažman u to vrijeme predstavlja veoma ružnu sliku iz njegove biografije. Tada je Janko Vukotić zažmurio oči pred terorom čija su žrtva bili Crnogorci i bio na platnom spisku vojske koja je okupirala njegovu domovinu. Iako je bio crnogorski državljanin, iako ga je zakletva vjernosti kralju Nikoli i odanosti propisima crnogorskog mjerodavnog pozitivnog prava obavezivala, Janko Vukotić od kraja 1918. godine nije slijedio politički put kralja Nikole u odbrani crnogorskog državnog i nacionalnog dostojanstva i nezavisnosti. Nije Janko Vukotić prihvatio veliku istinu, moralnu i pravnu regulu, da tamo đe je kralj Nikola, tamo će biti crnogorski barjak i službena Crna Gora. Sloboda i nezavisnost Crne Gore bili su iznad kralja Nikole, oni su živjeli i prije njega nekoliko stoljeća, i trebalo je da žive i poslije njega, ali Janko Vukotić se, svojim činjenjem i uzdržavanjem od činjenja, objektivno i subjektivno solidarisao sa time da oni umru i da budu pokopani zajedno sa crnogorskim vladarem. Može se razumjeti i prihvaiti kao legitiman razlaz Janka Vukotića s kraljem Nikolom, ali to ga ne može istorijski opravdati ili izviniti za ono što je činio da Crne Gore kao slobodne i nezavisne države više ne bude. Nije Janko Vukotić ostao vjeran svojoj položenoj zakletvi kralju Nikoli i svojoj državi Crnoj Gori. Nevjeren kralju Nikoli, prihvatio je da položi zakletvu vladaru okupacione države kralju Petru Karađorđeviću i njegovom sinu Aleksandru. Ne samo da se Janko Vukotić nije politički pobunio protiv okupacionih srpskih vojnih i civilnih vlasti, već je priznao i postao strukturni dio vladajućeg poretka i režima u Kraljevini SHS, u kojemu nije predstavljao značajnijeg faktora u odlučivanju.

Odštampaj stranicu