Nenad Stevović


 

Tokom novembra i decembra mjeseca ove godine u više gradova i naseljenih mjesta u Vojvodini skromno se obilježava značajan jubilej - 75 godina od početka kolonizacije Crnogoraca.
Kolonizacija Crnogoraca u Vojvodinu odvijala se u periodu 1945-1948. godine u specifičnim istorijskim uslovima neposredno poslije završetka Drugog svjetskog rata i Narodnooslobodilačke borbe jugoslovenskih naroda. Vlada Demokratske Federativne Jugoslavije je, donošenjem Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji koji je Privremena Narodna Skupština DFJ jednoglasno usvojila 23. avgusta 1945. godine, kolonizaciju Vojvodine podigla na savezni nivo i sa njom su u prvom redu bila obuhvaćena seoska domaćinstva iz svih djelova Jugoslavije. Koliko je nova vlast studiozno i na vrijeme planirala čitavu organizaciju nove agrarne politike i kolonizaciju jugoslovenske žitnice govori i činjenica da je, čak prije nego su okončana ratna dejstva na prostoru Jugoslavije, u Privremenoj vladi DF Jugoslavije od 7. marta 1945. godine uspostavljeno i Ministarstvo kolonizacije na čelu sa ministrom Sretenom Vukosavljevićem. Narodni heroj Krsto Popivoda je u periodu od 1946. do 1948. godine bio predśednik Komisije za agrarnu reformu i kolonizaciju u vladi FNRJ. U procesu priprema za kolonizaciju za sve republike su odrijeđene kvote, t.j. broj porodica koje bi trebalo biti preseljene u Vojvodinu.

Kvota koju je dobila NR Crna Gora je bila 7.000 porodica. Primjenom Zakona obezbijeđen je i zemljišni fond za sprovođenje agrarne reforme i kolonizacije, kao i za formiranje velikih državnih poljoprivrednih dobara.
Ukupno 1.600.000 hektara plodne vojvođanske zemlje podijeljeno je na 66.000 kolonista, 70.000
bezemljaša, više poljoprivredna dobara i drugih ustanova.
Po završetku Drugog svjetskog rata, brojčano veoma zastupljena nacionalna zajednica Njemaca u
Vojvodini smanjena je za 90 procenata. Po popisu iz 1941. godine u Vojvodini je živjelo 318.259 Njemaca, a na prvom posljeratnom popisu, 1948. godine, njih 31.821. Razlozi su brojni i iz percepcije istorijskog trenutka razumljivi. Vojnička pogibija, bježanje, protjerivanje, asimilacija, etnička mimikrija…

Iz Drugog svjetskog rata Crna Gora je izašla sa procentualno najvećim gubicima među južnoslovenskim državama. Rasipanje stanovništva Crne Gore, prepolovljenog tokom nekoliko decenija XX vijeka, nastavljeno je nakon oslobođenja i stvaranja nove Jugoslavije preseljevanjem njenog najvitalnijeg, revolucionarnog dijela u Vojvodinu.
U jesen 1945 godine otpočelo je najveće plansko iseljavanje u viševjekovnoj istoriji Crne Gore.
Crnogorci su u najvećoj mjeri kolonizovani na prostoru srednje Bačke. U mjestima predviđenim za naseljavanje porodica iz Crne Gore nalazilo se 7.860 useljivih, od ukupno 9.971 napuštenih kuća. Prednost prilikom dobijanja prava na kolonizaciju su imale porodice boraca i palih boraca Jugoslovenske armije, invalidi NOR-a i siromašne seljačke porodice.
Iz Zelenike su kolonisti posebnim kompozicijama vozova „bez voznog reda“ putovali dolinom Neretve, Bosne i Save.
U Inđiji i Staroj Pazovi su se iskrcavali i zatim mijenjali pravac, u zavisnosti od krajnje odredišne tačke. To putovanje je u uslovima posleratnih loših saobraćajnih prilika bilo veoma dugo i mukotrpno i trajalo je od 10 do 12 dana. Revolucionarni duh crnogorskih iseljenika, entuzijazam i vjera u bolju budućnost ogleda se i u događaju od 11. novembra 1945. godine, kada se vozni transport zaustavio u Vinkovcima i kolonisti tu obavili građansku dužnost glasajući za novu vladu DFJ.
U Sekić, mjestu kome su novi stanovnici promijenili ime u Lovćenac da ih podśeća na stari kraj, naseljeno je 1068 familija iz cetinjskog i barskog sreza sa ukupno 5919 članova, a u susjedni Feketić 386 familija iz bokokotorskog sreza sa 1950 članova domaćinstva.
U Vrbas su stigli kolonisti iz nikšićkog kraja, ukupno njih 5939 u 999 porodica.
U naselje Sivac je iz pljevaljskog i bjelopoljskog sreza naseljeno 763 domaćinstva sa ukupno 4552 člana, dok su 2038 Crnogoraca iz kolašinskog sreza sa svojih 372 porodice naselili Veprovac, kome po dolasku mijenjaju ime u Kruščić po narodnom heroju iz svog kraja Vukmanu Kruščiću. Danilovgrađani za svoje vojvođansko odredište su dobili Crvenku u koju su došli sa 520 familija i 2721 članom.
U Kulu su se kolonizovali njih 2121 iz više crnogorskih srezova u okviru 351 porodice.
U dvije varoši, Zmajevo i Ravno Selo, doselili su se stanovnici podgoričkog sreza. U Zmajevu 1467 članova
273 porodice i u Ravnom Selu njih 1374 u sastavu 262 porodice.
Iz šavničkog sreza 3222 crnogorska kolonista sa 508 domaćinstava su naselili Bačko Dobro Polje, a Torža je varošica u kojoj je kolonizovano 2002 stanovnika iz beranskog i andrijevičkog sreza sa ukupno 354
porodica. Ime naselja ubrzo mijenjaju u Savino Selo, po narodnom heroju Savi Kovačeviću.
Sva nabrojana mjesta danas su administrativno smještena u tri opštine geografski naslonjene jedna na drugu, Mali Iđoš, Vrbas i Kula, i predstavljaju prostor sa najvećom koncentracijom crnogorskih iseljenika u cjelokupnoj crnogorskoj dijaspori.
U Vojvodinu je tokom procesa Agrarne reforme i kolonizacije naseljeno ukupno 6681 crnogorska familija, tačnije 38450 Crnogoraca, i taj migratorni talas zaslužuje epitet iseljavanja epskih razmjera, imajući u vidu da je broj onih koji su napustili svoju postojbinu predstavljao 10% tadašnjeg ukupnog stanovništva Crne Gore.
Danas, 75 godina kasnije, u Vojvodini još uvijek živi značajan broj učesnika istorijske kolonizacije, ali stasava i treća generacija potomaka crnogorskih gorštaka koji su rođeni u ravnici. Crnogorski antifažizam čini neraskidivu vezu između crnogorskih kolonista i njihovih potomaka u Vojvodini i matične države Crne Gore.

(Autor je publicist i istraživač crnogorske dijaspore, koautor je djela u 3 toma „Crnogorci u
Vojvodini – Kolonizacija 1945-1948” u izdanju Matice crnogorske)