PATRIOTSKI POKRET OTPORA        LOVĆENSKE STRAŽE 1990.

ODNOSI CRNE GORE I SRBIJE U XIX I XX VIJEKU
Budo Dragović:

Zvanični diplomatski odnosi nezavisnih država Crne Gore i Srbije uspostavljeni su krajem XIX vijeka, u vrijeme vladavine Nikole Petrovića i Aleksandra Obrenovića. Svoju ambasadu na Cetinju Srbija otvara među posljednjim evropskim državama, tek 1897. Međutim, gotovo hiljadu godina traju različiti i veoma složeni međudržavni, međunacionalni i međudinastički odnosi ove dvije južnoslovenske države.
“Načertanijem” se Srbija određuje prema svome okruženju, a sve do danas, svi srpski režimi se prikriveno ili javno, drže ovog dokumenta
-------------------------------------------------------------------------------''
NAČERTANIJE'' - NACIONALNI I DRŽAVNI IMPERIJALNI PROGRAM ''VELIKE SRBIJE''

Početkom XIX vijeka, Srbija se nacionalno ''budi'', vodi organizovanu oslobodilačku borbu protiv Turaka i stvara (prvobitno) tajni nacionalni program.
Borbu za oslobođenje od viševjekovnog turskog ropstva i stvaranje sopstvene države, Srbija započinje prvim srpskim ustankom (1804-1813), na čelu sa Karađorđem i nastavlja vještom politikom i oružanim akcijama.
Uporedo sa oslobodilačkom borbom, Srbija definiše program stvaranja moćne nacionalne države ''Velike Srbije''. Bio je to program Ilije Garašanina, ministra u ondašnjoj ustavobraniteljskoj Vladi Srbije.
Zvanično je to bio ''Program spoljne i nacionalne politike Srbije, na kraju 1844. godine'', poznatiji kao ''Načertanije''.
Prema tome, ovim ''Načertanijem'' se zvanična Srbija ''određuje'' prema svome okruženju i ukupnom spoljnjem ''svijetu''. U narednih 150 godina i sve do danas, svi srpski režimi se, prikriveno ili javno, drže ''Načertanija'', kao ''slijep štapa'' ili ''pijan plota''.
--------------------------------------------------------------------------------
POLJSKI REVOLUCIONARI INICIJATORI ''NAČERTANIJA''

Zanimljivo je da su inicijatori i koordinatori (po nekim istoričarima čak i tvorci) ''Načertanija'' poljski revolucionari koji su, kao emigranti u inostranstvu, osnovali svoju tajnu organizaciju.
Poznato je nekoliko ratova između Poljske i Rusije. Poslije neuspjelog ustanka Poljaka protiv Rusije, 1830. i 1831. godine, vođe pobune su se razbježale po Evropi.
Vođa (pobunjene) poljske emigracije u izbjeglištvu, bio je knez Adam Čartorijski (1770-1861). Potiče iz plemićke porodice. Bavio se politikom i književnošću. Učestvovao je u ratovima Poljaka protiv Rusije, a bio je u ruskoj državnoj službi, čak ministar spoljnih poslova u vladi ruskog cara Aleksandra I (1795).
Poslije neuspjelog poljskog ustanka, knez Adam Čartorijski je emigrirao u London, a potom u Pariz, gdje ga poljska aristokratija u egzilu bira za ''nekrunisanog kralja'' Poljske 1838. godine. Takav položaj i ugled, u egzilu i u Poljskoj, obavezivali su ga da se angažuje i nesebično radi na stvaranju poljske nacionalne države. Zbog toga je i vodio ''antirusku politiku'' i našao se u egzilu. Nastojao je da, za svoje ideje, pridobije Južne Slovene i velike evropske države, a posebno Francusku i Tursku.
Uspostavio je neposrednu saradnju sa Srbijom, kada je srušena srpska ''rusofilska'' vlada kneza Mihaila Obrenovića i uspostavljen srpski ustavobraniteljski režim, na čelu sa knezom Aleksandrom Karađorđevićem (vrijeme vladanja: 1842-1858).
U hotelu ''Limber'' u Parizu, knez Adam Čartorijski je osnovao diplomatski biro, koji je u suštini bio ministarstvo spoljnih poslova, sa ''akreditovanim'' predstavnicima u Carigradu i u Vatikanu. Imao je svoje ''izaslanike'' i u nekim evropskim zemljama.
--------------------------------------------------------------------------------
''NAČERTANIJE'' NAPISAO ČEH A PREUREDIO GARAŠANIN

''Načertanije je napisao Čeh František Zah (1807-1892), pod rukovodstvom čelnika poljske emigracije u Parizu - kneza Adama Čartorijskog, a potrebama Srbije ''upodobio'' Ilija Garašanin, ministar u Vladi Srbije. František Zah ''Načertanijem'' predviđa ''stvaranje južnoslovenske države, sa Srbijom kao stožerom'', (centrom).
U vrijeme pisanja ''Načertanija'', vođe pobune za uspostavljanje ustavobraniteljskog režima u Srbiji - Toma Vučić Perišić (1788-1859) i Avram Petronijević (1791-1852), živjeli su u Carigradu, u emigraciji.
Tvrdi se da su imali uticaja na Františeka Zaha, u sastavljanju ''Načertanija''. Tokom druge polovine 1844. godine, vraćaju se u Srbiju, kada je ''Načertanije'' već usvojeno za srpski ''nacionalni spoljno-politički program''.
Poljski knez, a za poljsku aristokratiju u izgnanstvu ''nekrunisani kralj'' Poljske - Adam Čartorijski, u egzilu u Parizu, trudio se da stvori ''snažan savez'' (blok) južnoslovenskih naroda, kao branu imperijalnim nasrtajima Rusije i Austrije. Kad su Rusija i Austrija okupirale i podijelile Poljsku, knez Adam Čartorijski je ''tražio savez Zapadnih i Južnih Slovena'', za borbu protiv Rusije i Austrije.
--------------------------------------------------------------------------------
''NAČERTANIJE'' UPODOBLJENO POTREBAMA SRPSTVA

Zahovo ''Načertanije'' potrebama ''srpstva'' pridobio je ondašnji ministar u Vladi Srbije - Ilija Garašanin (1812-1874). Ovaj daroviti i oprezni srpski političar i državnik, Ilija Garašanin, bio je jedna od najistaknutijih ličnosti Srbije XIX vijeka. U vrijeme vladavine kneza Miloša Obrenovića, bio je ''čelnik srpske vojske'' (ministar vojni). U dvije srpske ustavobraniteljske vlade kneza Aleksandra Karađorđevića, Garašanin je bio ministar inostranih i unutrašnjih djela. Uporno se trudio da Srbiji ''obezbijedi'' vodeću ulogu na Balkanu. Otuda je razumljivo što je, baš Ilija Garašanin, tvorac nacionalnog programa ''Načertanija''.
Ovaj dalekovidi srpski državnik i političar pravovremeno je ''pojmio'' Zahovo ''Načertanije'' i ''uspješno'' ga preuredio u ''program oslobođenja iz turskog jarma i ujedinjenja svih Srba, u granicama srpskih zemalja i srpske države''.
Od ukupno 5.397 riječi ''Načertanija'', Zahovih je ostalo 4.459 ili 83,18 odsto, a Garašaninovih 908 ili 16,82 odsto. Ova (relativno mala) Garašaninova intervencija potpuno mijenja duh i smisao ''Načertanija''.
O Zahovoj ulozi u pisanju ''Načertanija'' saznalo se tek kada je srpski istoričar Dragoslav Stranjaković (1901-1966) objavio dvije svoje stručne rasprave o tome. Analizirao je i uporedio tekstove ''Načertanija''
Františeka Zaha i Ilije Garašanina, prema rukopisima u Garašaninovoj zaostavštini. Zahovo ''Načertanije'' je sačinjeno kao ''Plan stvaranja zajedničke države Južnih Slovena, oslobođenih iz ropstva Austrije i Turske, snagom srpske države''. Zahov ''plan'' je očigledna težnja za ''stvaranjem južnoslovenske države, sa Srbijom kao stožerom'' (centrom).
Kovanicu “srpstvo” izmislili su srpski ideolozi, s ciljem da u srpski nacionalni korpus uključe nesrpske narode u okruženju Ilija Garašanin je, u svom programu, ''ispustio'' zemlje pod Austrijom i, sem nekoliko rođaka, izostavio poglavlje ''o Hrvatskoj i Česima''. Zadržao je samo odjeljak, pod naslovom ''Srem, Bačka i Banat'', jer je te zemlje ''smatrao srpskim''. Garašanin izostavlja i djelove o unutrašnjoj politici Srbije. Kao dosljedni ''autokrata'', Garašanin nije htio da ''uoči'' vezu između spoljne i unutrašnje politike, u stvaranju države i rukovođenju državom.
U Zahovom uvodu ''Načertanija'', Garašanin je ''umetnuo'' rečenicu: ''Program spoljne i nacionalne politike Srbije na koncu 1844. godine''.
Zah je napisao da ''temelj srpske politike mora biti južnoslovenski''. Garašanin to prepravlja i kaže da ''Srbiji treba priključiti sve srpske narode, koji je okružuju''. Naravno, narode iz okruženja prethodno treba ''proglasiti srpskim narodima'', što je zvanična Srbija kasnije učinila. Za srpske političare i državnike, ''srpski narodi'' u okruženju su ''svi Hrvati, Bošnjaci, Muslimani, Crnogorci i Makedonci, kao i neka sjevernoalbanska plemena''. Sve su to narodi i teritorije neke buduće ''Velike Srbije''.
Zah govori o sredstvima za ''postizanje ujedinjenja Južnih Slovena''. Garašanin to prepravlja u ''sredstva, kojima se postiže srpski cilj''.
Zah konstatuje da Srbi ''treba da saznaju položaj svake grane južnog slovenstva''. Garašanin to prepravlja da ''treba saznati položaj Srbiji okruženih naroda”. I tako redom. Sve što je smatrao Srbiji potrebnim,
Garašanin je preformulisao i “ispustio” slovenske zemlje i narode - Čehe, Slovake, Poljake, Hrvate, Bugare i druge, a “zadržao” u tekstu samo one narode (i zemlje) koje Srbija “smatra” srpskim. Tako 908 svojih riječi, u Zahovom “Nečertaniju” od 5.397 riječi, Garašanin “ostavlja netaknutih 4.459 riječi”, bitno mijenja, “svojata i srpči” neke grupacije Hrvata, Bošnjake, Muslimane, Crnogorce, Makedonce i neka sjevernoalbanska plemena. Nije teško uočiti da je Zahovo “Načertanije” stoprocentno “južnoslovenski program”, a Garašaninovo “Načertanije” je pretežno “srpski nacionalni program”, sa djelimičnim “južnoslovenstvom”. Pominju se Bugari i Hrvati, ali bez predviđanja srpsko - hrvatskog zajedništva.
Garanšaninovo “Načertanije” je “Program stvaranja” Velike Srbije”.
--------------------------------------------------------------------------------
“NAČERTANIJE” TAJNI DOKUMENAT

Garašaninovo “Načertanije” je dugo bilo tajni dokumenat. Austrija je prva saznala, tajno pribavila, pročitala i povjerljivo arhivirala”, tek 1883. godine, Garašaninovo “Načertanije” - prvi velikosrpski državni i nacionalni program zvanične Srbije, čiji je (ko)autor i glavni “recenzent” Ilija Garašanin.
O postojanju “Načertanija”, javnost je upoznata kratkim tekstom Milana Š. Milićevića (1831-1908), u “Pomeniku” znamenitih ljudi srpskoga naroda novijeg doba, 1888. godine.
Integralni tekst “Načertanija” prvi put je objavio istoričar Milenko Vukićević (1867-1930), u časopisu “Djelo”, 1906. godine, pod naslovom “Program spoljnje politike Ilije Garašanina na koncu 1844. godine”.
Veličanje i popularisanje “Načertanija” objavili su znanci i prijatelji Milutina Garašanina (1843-1898), sina Ilije Garašanina. On ga je sačuvao, zajedno sa ostalim očevim spisima i upoznao ondašnju srpsku kulturnu javnost.
Posredstvom Aćima Ćamića, sa sadržinom “Nečertanija” upoznao se i srpski istoričar Milenko Vukićević, koji opširno obavještava čitaoce odgovarajućim člankom.
Iako je dugo bio “srpska državna tajna”, Garašaninovo “Načertanije” je zvaničan program u dvije srpske vlade - kneza Aleksandra Karađorđevića (1806-1885, vrijeme vladanja 1842-1858) i kneza Mihaila Obrenovića (1823-1868, vrijeme vladanja 1858-1868).
“Načertanijem” projektovana srpska država “nudi” Evropi garancije da će biti “vjerna i krepka država”,
koja će se “moći održati” među Austrijom i Turskom. Zvanična Srbija to objašnjava “povoljnim geografskim položajem i veličinom teritorije, prirodnim bogatstvima i vojnim elanom i, posebno, vatrenim osjećanjem narodnosti - srpstva”, kao i “istim porijeklom i jezikom”, što sve “garantuje” njenu samobitnost i “veliku budućnost”. Istorija je, kao što se zna, demantovala srpske “garancije” Evropi.
--------------------------------------------------------------------------------
“SRPSTVO” - IDEOLOŠKA I POLITIČKA ODREDNICA

Termin (pojam) “srpstvo” je novijeg datuma. Javlja se kada i Garašaninovo “Načertanije”, sredinom XIX vijeka, u periodu “buđenja” nacionalne svijesti. Otuda riječ “srpstvo” nije bila poznata Vuku Karadžiću.
Nema je u “Srpskom rječniku” iz 1818. godine. Neće biti da je ovaj “Srbin nad Srbima”, inače odrođeni Crnogorac, baš tu riječ zaboravio. Bilo je to vrijeme kada je Srbija nastojala da “bude Pijemont na Balkanu”, za ujedinjenje pravoslavnih hrišćana u jedan “srpski narod”, u svim “srpskim zemljama”, i, tako, ostvari “zavjetnu misao” ujedinjenja “svekolikog srpstva”.
Pojam (kovanicu) “srpstvo” smislili su srpski političari, ideolozi i intelektualci, sa jasnom namjerom da “prošire” srpski nacionalni korpus, na neke nesrpske (južnoslovenske) narode u srpskom okruženju. Time se izjednačavaju vjera i nacija. Novim terminima “srpstvo” i “srpska vjera”, pokušava se negirati postojanje nekih južnoslovenskih balkanskih naroda. Time se pokušavaju “srpčiti” nesrpski narodi.
Nakon prvog srpskog ustanka, u Vojvodini se čuje riječ “Srbijanci”, ali se dugo u Srbiji ne upotrebljava.
U Crnoj Gori je riječ “Srbijanci” prvi izgovorio Sima Milutinović Sarajlija, sekretar crnogorskog vladike i vladara Petra I Petrovića i učitelj mladog vladike Rada (Petra II Petrovića Njegoša). Kasnije, izvanjci iz Vojvodine - Laza Kostić, Jovan Jovanović Zmaj i drugi, dok su boravili i radili u crnogorskoj prosvjeti i novinarstvu, “odomaćili” su ovaj termin “Srbijanci”. Novim terminom “Srbijanci” pokušava se dokazati da su imena jugoslovenskih naroda, samo regionalna (geografska), da nemaju etnički karakter (etnički smisao), da je njihov zajednički - zbirni etnik Srbi, koji treba “proširiti” na sve hrišćane i islamlije, koji potiču od hrišćana. Tako su i Srbi u Srbiji, regionalizovani u Srbijance.
I ideja o stvaranju “Velike Srbije” je novijeg datuma. Javlja se tokom oslobađanja Srbije od viševjekovnog turskog ropstva i “oblikovanja” novonastale srpske države. Cilj je da se uspostavi “velika i snažna” srpska država, koja bi objedinila sve “srpske teritorije” i svo stanovništvo “srpskog porijekla”, iako se ne podudaraju teritorija i stanovništvo. Otuda je termin ''srpstvo'' ideološka i propagandna odrednica u stvaranju “Velike Srbije”. Svakome, iole obrazovanom čovjeku, je jasno da “srpstvu” ne pripada niko, izuzev Srba, pa bili oni iz Srbije, Vojvodine, Dalmacije ili sa druge teritorije.
Prema tome, srpska imperijalna politika, čiji je cilj stvaranje “Velike Srbije”, zasniva se na Garašaninovom “Načertaniju”. Taj velikosrpski imperijalni program formuliše zahtjeve “svi Srbi u jednoj državi”, gdje god “živi makar jedan Srbin ili gdje postoji samo jedan srpski grob, tamo je srpska zemlja”.
--------------------------------------------------------------------------------
SRPSKI INTELEKTUALCI TVORCI I PROPAGATORI “SRPSTVA”

Osnovu velikosrpstva čine “Načertanije” i mnogobrojni spisi srpskih intelektualaca. Osvrćemo se samo na neke.
Vuk Karadžić, u članku naslovljenom “Srbi svi i svuda”, konstatuje da su Srbi “svi štokavci - Hrvati, Bošnjaci i Crnogorci, te da su Makedonci južni Srbi”. Tako Vuk Karadžić “naučno otkriva” da, na ovom prostoru, osim Srba, nema drugih naroda. Sve su to za njega Srbi “pravoslavnoga, katoličkoga i muhamedanskoga vjerozakona”.
Jovan Cvijić, bio je Srbin “do balčaka”, kako Srbi kažu “srbenda”. Njegova naučna istraživanja “prepoznaju srpsku rasu” u raznim tipovima ljudi.
Dr Dragiša Stanojević smatra da, sve zemlje između Vidina i Jadranskog mora i između Ljubljane i Soluna “trebaju postati sastavni djelovi Velike Srbije”.
Miloš Milojević, član Srpskog učenog društva, pravi poznatu “istorijsko-etnografsko-geografsku mapu Srba i srpskih zemalja u Turskoj i Austriji” (Beograd, 1873), sve od Grčke i Crnoga mora, do Alpa i Jadranskog mora. U toj karti, narodi “Velike Srbije” su “Srboslovenci, Srbohrvati, Srbomaćedonci, Srbocrnogorci, Srbobugari i Srborašani”, te “Besarabija i Bela Srbija”. On, čak, “tvrdi” da je Srpska crkva “starija od Rimske i Grčke”.
Velikosrbi, dakle, ne priznaju nacije - slovenačku, hrvatsku, crnogorsku, makedonsku i bugarsku. Velikosrbi zapostavljaju njihove različitosti - narodnosnu, istorijsku, vjersku, kulturnu i svaku drugu. Velikosrbi ne priznaju zvanične države, pa ni njihove državne granice. Još se nijesu “pomirili” ni sa granicama republika prethodne Jugoslavije. Velikosrbi i dalje “hoće” zapadnu granicu “Velike Srbije” na liniji Karlobag - Ogulin - Karlovac - Virovitica.

Nasuprot (veliko)Srbima, hrvatski nacional-šovinisti (veliko) Hrvati “sanjaju” istočnu granicu “Velike Hrvatske” na liniji Ćuprija - Paraćin - Užice - Valjevo.
Prema tome, program “širenja” Srbije negira nacionalni identitet okolnih južnoslovenskih naroda. Tako “tvorci” i “izvođači” širenja srpske države prema jugu, proglašavaju Makedonce južnim Srbima. Širenje Srbije prema jugozapadu, zasniva se na “preimenovanju” Albanaca, u sjevernom dijelu Albanije, u “Arnaute srpskog porijekla”. Crnogorci su “uzvišeni u čiste Srbe, srpske Spartance”. Bošnjaci i Muslimani su “narečeni za Srbe islamske vjeroispovijesti”.
Program širenja Srbije prema moru, prvobitno je predviđao “izlazak” na Solun (Grčka) i Drač (Albanija), a obrazlagan je “srpskom željom za oslobađanjem braće”.
Neodoljiva vjekovna želja svih srpskih režima je “bezuslovno pripajanje Crne Gore Srbiji” i izlazak na more, najkraćim putem, preko Crne Gore.
Jovan Cvijić je govorio i pisao da je Srbija “opkoljena zemlja”, a Srbi “uhapšen narod”, jer nema mora.
Samo Jugoslavija (Kraljevina i Socijalistička Federativna Republika) je omogućila “širok” izlaz na more svim Slovencima, svim Hrvatima, svim Bošnjacima, svim Muslimanima, svim Crnogorcima, svim Srbima, svim Makedoncima i svim manjinskim narodima, da žive u jednoj državi i da imaju izlaz na Jadransko more.
Garašanin: Crnogorci nemaju definisan nacionalni program; oni svu nacionalnu politiku svode na jatagan i džeferdar
Jedino je prethodna jugoslovenska zajednica (SFRJ) “okupila” svu južnoslovensku braću, od Triglava, do Đevđelije i od Horogoša, do Korčule, u jednu državu, sa “širokim izlazom na more”. Međutim, takva jugoslovenska zajednica bila je prepreka srpskom imperijalnom programu i brana narodima, koji dugo nijesu imali svoju nacionalnu državu, da je i konstituišu. Stvaranje nacionalnih država bilo je istovremeno i otimanje iz “srpskog zagrljaja”. Upravo, zbog tih svojih imperijalnih pobuda, velikosrpska politika “pušta” svaku Jugoslaviju “niz mutnu Maricu”, a hrvatski ustaše decenijama prijete “Jugo, nećeš dugo!”.
Hoće “Veliku Hrvatsku”. Slovenija i Makedonija “bježe” iz tog košmara i konstituišu nacionalne države. Bosna i Hercegovina se našla u središtu velikosrpskih i velikohrvatskih interesa i “platila” visoku cijenu osamostaljenja.
Samo su Crnogorci i dalje “zaneseni romantičarskim jugoslovenstvom”, što srpski režimi “poimlju srpstvom”. Trebalo je da proteknu decenije, pa da se i Crnogorci “dozovu” i odluče da obnove svoju hiljadugodišnju državnu nezavisnost. Nije zanemarljiv broj ni onih crnogorskih žitelja, koji više “vole” čak i izolaciju i ropstvo sa Srbijom, u kojoj, u najboljem slučaju, Crna Gora može imati položaj srpskog regiona, nego da budu gospodari u svojoj kući, u nezavisnoj crnogorskoj građanskoj državi. Njihove vođe to rade iz ličnih interesa, kakve funkcije u Beogradu, a najsrećniji su kada “doguraju” do Dedinja. Ostali su izmanipulisani, misleći da su patriote, samo zato što se “žrtvuju za srpstvo” i “srpsku vjeru”.
--------------------------------------------------------------------------------
OKUPLJANJE SRPSTVA I SRPSKIH ZEMALJA

Već smo rekli da je “Načertanije” srpski nacionalni imperijalni program stvaranja “Velike Srbije”, odnosno “okupljanja u jednu - srpsku državu svih srpskih zemalja (koje to nijesu) i “srpstva” (srpskog stanovništva koje to nije).
Ondašnja zvanična Srbija je cijenila da su, za sprovođenje “Načertanija” dovoljna tri uslova: sposobno praviteljstvo zemlje, novac i agenti (emisari). Garašanin je smatrao da “njegova” Srbija posjeduje sve potrebne uslove za uspješno provođenje programa.
Prvi i osnovni uslov “sposobno praviteljstvo” zemlje Srbiji nije prepreka, jer je srpski narod “tako dobar, da se sa njime sve može razumno postići”.
Neophodna novčana sredstva, obezbjeđivaće srpska država iz svog budžeta, po fazama. Realno je i moguće da Srbija “angažuje” sposobne agente (emisare), koji će boraviti u Srbiji interesantnim zemljama: Bugarskoj, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Dalmaciji, Hrvatskoj, Sremu, Banatu, Bačkoj, Sloveniji, Makedoniji i sjevernim djelovima Albanije.
Agente treba “odabrati, edukovati (obučiti) i učiniti sposobnim ljudima”, da mogu da samostalno “proučavaju stanje i raspoloženje naroda u tim zemljama”, da “upoznaju” važne ličnosti, da “iskreno” rade za Srbiju i, naravno, da nalogodavcima “šalju” redovno izvještaje o svemu. Njihova je obaveza da u svojim sredinama saznaju “mane i vrline” uglednih i uticajnih ličnosti, plemenskih glavara i državnih rukovodećih ljudi. U svemu tome ne treba zaobilaziti ni “protivnike” Srbije. Agenti treba da “uoče i spoznaju poglede i želje pojedinaca” i naroda. Istovremeno treba da saznaju, šta se podržava, a šta zamjera Srbiji, kao i šta se od Srbije “očekuje”, a protiv čega su ljudi u tim zemljama. Agentima je objašnjeno šta “mogu govoriti”, a šta “prećutati” o Srbiji i zvaničnoj srpskoj politici.
Agenti su imali “plate” za svoj rad, sem rijetkih srpskih “patriota”, koji su za Srbiju radili “o svom brašnjeniku”. Tako, recimo, plata “glavnog agenta za Crnu Goru” - Matije Bana, iznosila je 20 dukata (200 talijera) mjesečno.
--------------------------------------------------------------------------------
OSVETA KOSOVA I OBNOVA DUŠANOVOG CARSTVA

Aktivnost na “pripremi” terena za “osvetu Kosova i obnovu Dušanovog carstva”, u obliku “Velike Srbije”, što je želja svih srpskih režima, vodili su Ustavobranitelji, na čelu sa Avramom Petronijevićem i Tomom Vučićem - Perišićem. Obojica su “zasjeli” na vlast kao saveznici Porte. Svoje “turkofilstvo” javno su manifestovali u vrijeme krize 1842 - 1844. godine. Treba imati u vidu i da je knez Aleksandar Karađorđević, koga su na vlast “uzdigli” Ustavobranitelji, bio naklonjen saradnji sa Turskom.
Ustavobranitelji, kao “turkofili”, aktivno su sarađivali sa Ilirskim pokretom i Ljudevitom Gajem. U Beogradu je izlazio ilirski list “Branislav”, 1844. i 1845. godine.
Tokom 1847. godine, u Srbiji je formirano nekoliko udruženja, koja su radila na stvaranju velikog srpskog kraljevstva, poslije protjerivanja Turaka sa Balkana. Srbi, svi i svuda, treba “uporno” da rade na “osveti Kosova” i obnavljanju “Dušanovog carstva”, u obliku “Velike Srbije”. Pošto su obezbijeđene “osnovne pretpostavke” za realizaciju “Načertanija”, Garašanin energično kreće u ostvarivanje tog projekta. Svestrano “pripremljene” agente (emisare) šalju u sve okolne (“srpske”) zemlje, pa čak i u sjevernu Albaniju, gdje žive Mirditi katoličke vjere. Mnogi Garašaninovi agenti bili su poznati široj kulturnoj i političkoj javnosti, kao recimo Tomo Kovačević, rodom iz Bosne i Matija Ban, književnik iz Dubrovnika. Njihov osnovni zadatak je bio “dizanje ustanka pokorenih južnoslovenskih naroda, protiv Turske i Austrije i uporna politička agitacija da se, sve zemlje nađu u okrilju Srbije”.
--------------------------------------------------------------------------------
CRNA GORA BI BILA NAJVEĆI DOBITAK SRBIJE

Srpski političari i državnici pravovremeno su shvatili važnost Crne Gore za Srbiju. Zbog toga je pronicljivi državnik, Ilija Garašanin, široko oslanjao svoje “Načertanije” na Crnu Goru. On prigovara Karađorđu da “nije sagledao vojnu važnost Crne Gore za Srbiju”, posebno u oružanoj borbi za pripajanje Bosne i Hercegovine Srbiji.
Nasuprot Karađorđu, Ilija Garašanin Crnu Goru smatra “najvećim srpskim dobitkom”, jer preko nje ima najbliži izlaz na more i “drži pri ruci” najhrabrije slovenske ratnike - Crnogorce. No, Garašanin istovremeno “vidi” Crnu Goru i kao “najveću prepreku stvaranju Velike Srbije”, kako zbog svoga ugleda u svijetu, tako i zbog harizmatične dinastije Petrovića, na njenom prijestolu.
Ovaj odličan poznavalac političke prilike u srpskom susjedstvu, Ilija Garašanin, “primjećuje” da Crnogorci, sem rijetkih izuzetaka, nijesu nikada imali sposobne političare i definisane sopstvene nacionalne programe samostalnog rješavanja svoje nacionalne i državne sudbine. Sva njihova nacionalna politika se “svodi na jatagan i džeferdar”. Brinuli su za “jevropske probleme” i kada na domu čestito nijesu imali hljeba. Lakše su se dizali na “tuđi ustanak, nego za svoj opstanak''. Crnogorci su najčešće vođeni sebičnim razlozima i ličnom sujetom i obično “rade” u korist svoje štete, svoga - crnogorskoga naroda i svoje - crnogorske države.
Nasuprot Crnogorcima, Srbi, od čobanina i ratara, do akademika, jednako podržavaju “Načertanije” i “Dušanovo propalo carstvo”, kao svoj nacionalni program, na “polzu čitavog srpskog naroda”. Program “Velike Srbije” predviđa “postepeno pripajanje” Srbiji crnogorskih Brda i Hercegovine. Srpski nacionalisti smatraju da “Bokezi (Bokelji) mrze Crnogorce, pa bi tada Crna Gora faktički bila svedena na
Katunsku nahiju. Tako opkoljena, lak je plijen za Srbiju”.
Srbija nastoji da “slijedi” primjer Rusije prema Crnoj Gori i da mladom vladici Radu, svake godine daje izvjesnu novčanu potporu. Tako će Srbija, za “malu cijenu”, imati prijateljstvo zemlje koja, najmanje deset hiljada brdskih vojnika može na raspolaganje staviti. U protivnom, Crnogorci će “osjetiti” da se Srbija “sjeti” Crnogoraca, samo kad joj trebaju.
--------------------------------------------------------------------------------
NA JADRANSKO MORE PREKO CRNE GORE

Još dok su djelovi Crne Gore bili pod okupacijom Austrije i Turske, ondašnja prema Turskoj vazalna Srbija je “sročila plan izlaska na Jadransko more preko Crne Gore”. Tadašnja srpska vlada, personifikovana Ilijom Garašaninom, angažovala je 1867. godine A. Oreškovića, da “sačini plan podjele Bosne i Hercegovine, između Srbije i Hrvatske”.
Uočio je perfidni Garašanin da Evropa ne dozvoljava Srbiji izlaz na “grčko more”, preko Soluna, jer je to stara helenska država i kultura. Izlazak Srbije na Crno more, ugrožava ruske interese na Balkanu i remeti kakvu - takvu krhku ravnotežu evropskih država. Zato je za Srbiju “najkraći, najbrži i najjeftiniji izlazak na Jadransko more, preko Crne Gore”.
Stupanjem na vlast dinastije Karađorđevića 1903. godine, Srbija postaje militantna država. Šalje četničke odrede na Kosovo, u Metohiju i u Makedoniju. U Crnoj Gori organizuje “svrgavanje sa vlasti kralja Nikole Petrovića i dinastije Petrovića”.
Ovu srpsku militantnu aktivnost, Jovan Cvijić “naučno uobličava u program” i, povodom aneksije Bosne i Hercegovine 1908. godine, od strane Austro-Ugarske monarhije, javnosti predočava da se “srspko pitanje”, što znači osvajanje tuđih teritorija, “ima rješavati silom”.
Sve zemlje, za koje je zainteresovana Srbija, preimenuju se u “srpske zemlje”. Srpska akademija nauka i umjetnosti “obavlja” etničko istraživanje “srpskih plemena u Crnoj Gori” (jer u Srbiji nema plemena) po projektu Jovana Cvijića. Ovim “istraživanjima” se konstituiše teza o “jednokrvnom porijeklu Srba i Crnogoraca”. U Crnoj Gori se instalira Srpska pravoslavna crkva, kao institucija asimilacije crnogorskog naroda. Ona je povremeno i istureni velikosrpski militantni odred.
--------------------------------------------------------------------------------
SPECIJALNE VEZE SRBIJE I NJEGOŠEVE CRNE GORE

Zbog kapitalnog značaja Crne Gore za Srbiju i namjere da je pripoje Srbiji, zvanična Srbija pravi poseban plan (program) uspostavljanja “specijalnih veza i odnosa sa Crnom Gorom”, i to: redovno slanje agenata (emisara) u Crnu Goru; obezbjeđivanje potrebnih novčanih sredstava za “potkupljivanje” Crnogoraca i za plate agentima; školovanje crnogorske mladeži u Srbiji i njihovo vraćanje na rad u Crnu Goru; propagandno - psihološka aktivnost, posrbljavanje Crnogoraca; zbacivanje sa vlasti dinastije Petrović - Njegoš i rušenje crnogorske države; i Ilija Grašanin relativno brzo i lako uspostavlja takozvane “specijalne veze” sa crnogorskim vladikom i vladarem Petrom II Petrovićem Njegošem.
Garašanin je na vijest o proglašenju Crne Gore za knjaževinu samo izjavio:”To je najnesrećniji dan za Srbiju”
Politika Srbije prema Crnoj Gori i mladom vladici Radu, zasnivala se uglavnom na novčanoj pomoći, što je “mala cijena” za prijateljstvo sa zemljom, koja u svako doba Srbiji “može ostaviti na raspolaganje deset hiljada brdskih vojnika”.
Garašanin odlučno i svestrano “planira i priprema” pripajanje Srbiji, onda slobodne i vodeće slovenske zemlje na Balkanu - Crne Gore. Za takav svoj naum, Garašanin “priprema” Njegoša. Šalje mu u “goste” Matiju Bana, književnika, sa procjenom da će on najbolje “iskoristiti iskreni panslavizam i jugoslovenstvo”, onda odsvuda obikoljenog “Pustinjaka cetinjskog”.
Matija Ban je, još u Beogradu, “skicirao” plan podrivanja ugleda Crne Gore u svijetu i povezivanja sa “važnim ljudima” u Crnoj Gori, koji će mu pomoći u “pripremi terena” za pripajanje Crne Gore Srbiji.
Njegoš je “upao” u unaprijed pripremljenu zamku, mnogo brže nego što se očekivalo u Beogradu. Odmah obećava Srbiji osam hiljada crnogorskih puškonoša, koje svakoga časa “može” izvesti izvan granica Crne Gore. On traži da se crnogorskim vojnicima “obezbijede olovo, barut, oružje i tain”, samo dok “zakorače u tursku teritoriju”, a onda će oni “bezobzirno pljačkati i turska i hrišćanska sela, pa će disciplina biti nemoguća”.
Matija Ban je revnosno obavljao svoju dužnost u Crnoj Gori. Ostvarenim rezultatima zadovoljni su bili, on i njegovi nalogodavci. To se nazire iz jednog njegovog izvještaja Beogradu, u kome se konstatuje da su “hiljadu dukata godišnje Vladici, male pare za veliku korist”. Iz drugog pisma, od 29. decembra 1849.
godine, vidi se da je vladici Radu “isplaćeno tri hiljade dukata”, poslatih iz Trsta, po ovlašćenom agentu Lajnoviću.
Sa novčanom potporom, Njegošu se “obećava” i “pravo mjesto među srpskim crkvenim velikodostojnicima”, u zajedničkoj srpskoj državi.
Održavajući veze sa srpskim Ustavobraniteljima, Njegoš je namjeravao da Srbima i banu Jelačiću pošalje vojnu pomoć u Vojvodini, 1848. godine. Neposredna veza bio je Matija Ban. Srbija je tada Crnoj Gori “dala” izvjesnu finansijsku pomoć i uticala na zbližavanje albanskog katoličkog plemena Mirditi sa Crnom Gorom.
Ilija Garašanin je uspio da pridobije Njegoša da zajednički “rade” na “projektu” oslobođenja slovenske braće i o nekim drugim “međunarodnim pitanjima”. Jedno od tih “međunarodnih” pitanja je i “iseljavanje crnogorskog naroda”, započeto još u doba vladavine vladike Vasilija Petrovića. Treba imati u vidu da je ondašnja Crna Gora bila u velikim materijalnim teškoćama. Tih dana je Njegoš prodao zlatne brilijantne krstove i ikone, da bi kupio malo žita za ishranu naroda. Njegoš je, kao i njegovi prethodnici, smatrao da probleme ishrane crnogorskog stanovništva treba rješavati “preseljavanjem naroda iz Crne Gore u Srbiju i okolne zemlje”. Poznata su Njegoševa pisma Garašaninu za preseljavanje nekoliko grupa crnogorskih porodica.
Na jedno pismo Sima Milutinovića Sarajlije, Avramu Petronijeviću, od 3. juna 1847. godine, povodom preseljenja više crnogorskih porodica u Srbiju, Garašanin reaguje odlučno: “Gospodine! Ja sam već izdao dopuštanje da, oni Crnogorci, o kojima je onda bila riječ na ministarskom zasijedanju, mogu ovamo preći.
Ovo je sada druga gomila i ja se ne smijem saglasiti sa ovako mnogo ovih neradnika i prosjaka, ovamo u zemlju, na veliko nespokojstvo našega naroda uopšte. Iz iskustva se zna, da se oni nikada ovdje neće ozbiljno da nasele, no pošto probave nekoliko mjeseci u prosjačenju, povrate se natrag, pa u povratku počine mnoge poare i tako nevredimi otidu opet preko granice”. Garašanin u pismu naglašava da, Crnogorci treba da “budu dostojni prijema u Srbiji”.
Kao poštovalac Karađorđevića (i Ustavobranitelja), Njegoš je bio u “velikom prijateljstvu” sa Ilijom Garašaninom. Obje dinastije - Karađorđevići i Obrenovići, kao i kasniji srpski režimi, su uočavali i izdašno koristili slabosti Crnogoraca, zloupotrebljavajući njihove vrline (hrabrost i bratsku ljubav), a i mane (potkupljivost i naivnost). U tome su im pomagali mnogi crnogorski ugledni ljudi i glavari.

CRNOGORSKA KNJAŽEVINA “NESREĆA” ZA SRBIJU
Zvanična Srbija se dugo “nadala” da će Crna Gora, sve do njenog pripajanja Srbiji, ostati teokratska, plemenska, siromašna i, u svakom pogledu, zaostala zemlja. Samo takva može biti lak “plijen” za Srbiju.
Vijest o proglašenju Crne Gore za Knjaževinu i Danila Stankova Petrovića za crnogorskog knjaza (vrijeme vladavine 1851-1860), što je bio izraz “učvršćivanja crnogorske države i dizanje ugleda dinastije Petrovića na viši nivo”, Srbija je doživjela kao “grom iz vedra neba”. Ilija Garašanin je izjavio: “To je najnesrećniji dan za Srbiju”.
Očigledno je da je Ilija Garašanin “imao razloga” za ovakvu izjavu, jer je knjaz Danilo Petrović bio jedan od crnogorskih vladara, koji je imao “jasnu viziju” razvoja Crne Gore i zaštite vitalnih crnogorskih državnih i nacionalnih interesa. Samo nastojanje knjaza Danila da Crnu Goru učini “oslobodiocem i ujediniteljem” srpsko-crnogorske države, dovoljan je razlog za srpsku netrpeljivost, pa i otvorene sukobe sa Crnom Gorom. Umjesto “samostalne” dinastije Petrovića, srpski režimi žele “Beogradu poslušnu vlast u Crnoj Gori”.
Srpsko-crnogorski odnosi se naglo pogoršavaju, kada se “počulo” da će knjaz Danilo da se ženi Kleopatrom, kćerkom srpskog kneza Aleksandra Krađorđevića. Ženidbu je, navodno, spriječio Ilija Garašanin, rekavši da “ženidbe neće biti, jer je ne dozvoljavamo”.
Netrpeljivost između Crne Gore i Srbije kulminirala je tokom crnogorsko-turskog rata 1852/53. godine. Knjaz Danilo je bio ogorčen srpkom pasivnošću prema crnogorskom stradanju. Javno je “psovao” srpskog kneza i njegovu vladu, a nije poštedio ni srpski narod od ružnih riječi, samo zbog toga što nijesu, zajedno sa Crnogorcima “kidisali da rasprostrane svoje otečestvo”.
I dok je knjaz Danilo otvoreno “izražavao” nezadovoljstvo na pasivan odnos Srbije, Ilija Garašanin je crnogorsko-turski rat 1852/53. godine okarakterisao “budalaštinom crnogorskog vođe” i da on ne “drži do knjaza Danila, makar on za nas govorio zlo ili dobro, jer je to jedan akičina, koga ni sva ruska sila ne može drugačijim napraviti”.
--------------------------------------------------------------------------------
Zbog takvog prevrtljivog ponašanja zvanične Srbije prema crnogorskim ratnim stradanjima i arogantno - agresivnog odnosa prema crnogorskoj državi, knjaz Danilo je zakulisno radio na obaranju sa vlasti srpskog kneza Aleksandra Karađorđevića. Pridobio je i neke “ugledne i važne ljude - Srbe”, pa čak i Ljuba Nenadovića. Boraveći u Beču, 1853. godine, knjaz Danilo “sklapa tajni sporazum” sa Obrenovićima (Milošem i Mihailom) protiv kneza Aleksandra Karađorđevića, o čemu svjedoče neki pisani izvori i šifrovani izvještaji.
Na vijest o “padu sa vlasti” srpskog kneza Aleksandra Karađorđevića (1858), knjaz Danilo Petrović izjavljuje da je knez Aleksandar Karađorđević “mnogo slab kad je dozvolio da ga Skupština smijeni, a da je tražio, poslao bih mu u pomoć nekoliko hiljada Crnogoraca”.
Treba reći da knjazu Danilu nijesu “ostali dužni” srpski knez Aleksandar Karađorđević i ministar u njegovoj vladi - Ilija Garašanin. Kovali su i oni plan za uklanjanje crnogorskog knjaza Danila sa prijestola (i iz života). Nastojali su da, na vlast u Crnoj Gori, uzdignu Njegoševog sestrića - Stevana Perovića Cucu.
Stevan Perović Cuca je učio gimnaziju u Beogradu (1854), a potom prešao na vojnu (artiljerijsku) školu. Ustavobranitelji, a posebno knez Aleksandar Karađorđević i ministar Ilija Garašanin, imali su “veliko povjerenje” u njega. Cuca je bio njihov “miljenik” i štićenik. Računali su da on neće biti “pod uticajem ruske politike”.
Ondašnja zvanična srpska politika potajno je priželjkivala da na crnogorskom prijestolu, umjesto knjaza Danila, “vidi”, ako ne Stevana Perovića Cucu, a ono makar i Njegoševog brata Đoka Petrovića. Sa njim je održavala “tajnu vezu”. Radeći “o glavi” knjaza Danila, Ilija Garašanin je za “srpsku stvar” pridobio čak i crnogorskog vladiku Nikanora, koji je “uporno radio” protiv Crne Gore.
--------------------------------------------------------------------------------
KRIVOTVORENJE CRNOGORSKE STVARNOSTI
Vjekovima se srpski nacional - šovinisti trude da Crnogorcima nametnu “srpstvo” kao matični identitet. U ostvarivanju toga cilja, podsticali su nezadovoljstvo stanovništva protiv dinastije Petrović i želju za pripajanjem Crne Gore Srbiji. Žestoko i neargumentovano ogovaraju crnogorske vladare, agresivno ''označavaju'' Crnu Goru “srpskom zemljom”, a Crnogorce Srbima i posežu za najgrubljim falsifikatima i
prekrajanjima crnogorske istorije i tradicije. Povoljna okolnost za dolazak srpskih agenata i emisara je, što Crna Gora dugo nije imala svojih školovanih ljudi. Čak su i lični sekretari crnogorskih vladara bili izvanjci “učeni Srbi”. Njihova glavna preokupacija bila je uplivisanje na Petroviće i crnogorsko stanovništvo da “postanu” Srbi.
Tako je, recimo, Milorad Medaković, školovani Srbin “iz Preka”, bio lični sekretar vladike Petra II Petrovića Njegoša i knjaza Danila Petrovića i, istovremeno, čovjek od “povjerenja” srpske vlasti. To, naravno, za života nijesu primjećivali crnogorski suvereni vladari.
Bile su to “gladne godine” i teška “besudnja” vremena, kada su mnogi crnogorski žitelji, radi preseljenja u Srbiju, tražili od Vlade Srbije “srpsko podaništvo”. Istvoremeno, iz razumljivih razloga, Milorad Medaković traži i dobija “crnogorsko podaništvo”.
Pomažući knjazu Danilu u obavljanju državnih poslova, kao njegov lični sekretar, Milorad Medaković je pravio falsifikate. Neovlašćeno je prepravljao neke članove Danilovog Zakonika. Pošto je knjaz Danilo svojeručno potpisao Zakonik, Milorad Medaković ga je ponio, na štampanje, u Novi Sad 1855. godine, u štampariju svoga brata. Tokom štampanja, bez ikakvih konsultacija sa Knjazom, Medaković neovlašćeno čini dvije veoma važne izmjene, bolje reći dva falsifikata u Danilovom Zakoniku. Očevici su kasnije svjedočili da je knjaz Danilo, na izdisaju, vladici Nikanoru Ivanoviću pljunuo u lice.
U rukopisu je stajalo: “Zakonik Danila Prvog, knjaza i gospodara slobodne Crne Gore”. U štampanom tekstu Zakonika, Medaković je dodao “i Brdah”. Tako je štampan “Zakonik Danila Prvog, knjaza i gospodara slobodne Crne Gore i Brdah”.
Veoma grubo je “prepravio”, odnosno falsifikovao član 92. Zakonika, koji je glasio: “I tako u ovoj zemlji nema nikakve druge vjere do pravoslavne istočne, te opet svaki inoplemenik i novovjerac može slobodno živjeti i onu službu i onu našu domaću pravicu uživati, kao i svaki Crnogorac i Brđanin što uživa”.
Medaković je izmijenio “samo” tri riječi i, sa njima “promijenio” nacionalni sastav stanovništva Crne Gore. Njegova izmjena glasi: “... do jedne srpske”. Tako druga štampana verzija ispravljenog člana 92. glasi: “I tako u ovoj zemlji nema nikakve druge narodnosti, do jedne srpske i nikakve druge vjere...”.
Ovako smišljen i drsko učinjen falsifikat Milorada Medakovića, velikosrpskim naučnicima služio je za “ključni dokaz” nacionalnog sastava crnogorskog stanovništva, odnosno “temeljni pokazatelj” da su “Crnogorci Srbi”, velikosrbi “vide” Crnu Goru bez Crnogoraca”.
Ovako prepravljen član 92. crnogorskog Zakonika, kao “dokaz” nacionalnog sastava crnogorskog stanovništva, nalazi se i u “Istoriji srpskog naroda” (tom V - 1, str. 431, u dijelu o Crnoj Gori 1851 - 1878) i to “iz pera” crnogorskog istoričara Radomana Jovanovića, iz Istorijskog instituta Crne Gore, iz Podgorice. Iako dobro zna da se radi o falsifikatu, on (u fusnoti) objašnjava da je to “paragraf o narodu
Crne Gore, iz Zakonika knjaza Danila”.
--------------------------------------------------------------------------------
CRNA GORA NE TRAŽI TUĐE TERITORIJE
Opšte je poznato da crnogorski vladari i zvanična Crna Gora nijesu imali pretenzija u prošlosti, a ni danas, za osvajanjem ''tuđih teritorija'' i porobljavanjem okolnih naroda. Ni u snu im nije padalo na pamet da prave ''Veliku Crnu Goru'' ili da ''crnogorče'' druge narode''.
Otomanska imperija je redom pokoravala mnoga carstva i narode: Grčku, Epir, Bugarsku, Srbiju, Bosnu i Hercegovinu i stizala čak do Beča, ali ne i Crnu Goru, iako su mnoge crnogorske teritorije bile pod turskom upravom vjekovima. Crnogorski narod je radije ''umirao s mačem u ruci, nego podnosio sramno podaništvo tuđinu''.
Crna Gora se vjekovima borila da ne ''ostane'' i dalje stiješnjena u uzanim granicama crnogorskog kamenjara i u siromaštvu koje joj je nametnula Turska. U toj vjekovnoj borbi ''neprestanoj'', Crna Gora je stalno isticala da ''ne traži one zemlje za koje su nekada bile njena svojina, nego traži samo one zemlje za koje je ratovala u najopasnije doba i za koje je, kao i za svoju nezavisnost, prolijevala svoju krv''.
Poslije Krimskog rata (1853-1856), poražena Rusija se okrenula savezništvu sa Srbijom, a Crna Gora nalazi prijateljstvo sa Francuskom. Knjaz Danilo se obraća Pariskoj konferenciji 1856. godine, sa crnogorskim zahtjevima: da se crnogorska državna nezavisnost prizna diplomatskim putem; da se crnogorske granice rašire prema Hercegovini i Albaniji; da se crnogorska granica prema Turskoj utvrdi kao prema Austriji; i, da se Crnoj Gori ustupi Bar, koji je na njenoj granici, na moru.
--------------------------------------------------------------------------------
Crna Gora je samostalno ratovala i zaključivala mir sa Turskom, pa evropskim velesilama nije trebalo ''posebno dokazivati'' faktičku nezavisnost Crne Gore. Znalo se da, na svaki bojni poklič hrišćanstva protiv islama, Crnogorci uzimaju mač u ruke. To je bilo poznato i ranijoj Mletačkoj Republici,a kasnije Austriji, Rusiji, Francuskoj i Velikoj Britaniji. Crna Gora je vojevala i ''vraćala u svoje granice'' svoje teritorije: Grahovo, Župu (Nikšićku), Banjane, Pivu, Drobnjak, Kruševicu, Zupce, Gornje Vasojeviće i sve teritorije do rijeka Tare i Lima. Ovim bojevima, Crna Gora je u stvari nesebično pomagala oslobodilačke ustanke tamošnjeg stanovništva.
Crna Gora je oslobodila Boku Kotorsku i šire primorje, koje je nekada pripadalo crnogorskoj državi  Duklji/Zeti/Crnoj Gori, u vrijeme dinastija Vojisavljevića, Balšića i Crnojevića i držala sve do 1814. godine. Saglasno odlukama velikih evropskih sila i sugestijama ruskog cara Aleksandra I, sve ove primorske teritorije Crna Gora je morala predati Austriji i nevoljno se povući u svoja brda i planine.
Poznata su crnogorska vjekovna nastojanja da ''spoji Crnogorsko primorje sa prirodnim zaleđem - kontinentalnim dijelom crnogorske države, što je postepeno i činila.
Pariska konferencija (1856) nije uvažila crnogorske zahtjeve, pa je naredne - 1857. godine, knjaz Danilo učinio posjetu Parizu, sa ciljem da ''učvrsti veze i prijateljstvo'' sa Francuskom i francuskim carem Napoleonom III Bonapartom. Poznato je da je, poslije neuspjelog atentata na francuskog suverena Napoleona III Bonapartu, knjaz Danilo svom ''prijatelju'' ponudio dvadeset pet najhrabrijih Crnogoraca za tjelesnu gardu, da ga čuvaju, kao što su Mlečani čuvali Napoleona I Bonapartu.
--------------------------------------------------------------------------------
Sjajna pobjeda Crnogoraca nad Turcima, na Grahovcu 1858. godine, izazvala je oduševljenje srpskog naroda u Šumadiji i u Vojvodini, i ''očekivanja zajedničkog života, sa bratskim crnogorskim narodom''.
Porasli su ugled i prestiž crnogorskog knjaza Danila u Evropi. Govorkalo se da on treba da ''stane na čelo te nove srpsko - crnogorske države''. To je, naravno, godilo knjazu Danilu i potajno se tome nadao.
Knjaz Danilo se ''mladićki'' zanosio mogućnošću ''ujedinjenja Južnih Slovena'', po ugledu na ujedinjenje italijanskih država. Zbog toga je i uspostavio veze sa Garibaldijem. Okolne carevine, Austrija, Turska i Rusija nijesu podržavale takvu ideju, a pogotovo ne - južnoslovensku državu. Carska Rusija je stalno ''motrila'' da joj crnogorski knjaz Danilo ne ''izmakne iz bratskog zagrljaja''.
Svaka, a pogotovo snažna i ''pijemontski vodeća'' Crna Gora, bila je ozbiljna prepreka stvaranju ''Velike Srbije''. Ta istovjetnost interesa okolnih imperija - Austrije, Turske i Rusije i, još uvijek prema Turskoj vazalne Srbije, opredijelila ih je da zdušno ''rade na uklanjanju sa crnogorskog prijestola (i iz života) knjaza Danila Petrovića''.
Potrebni su bili izvršioci - atentatori, koji ''neće otkriti'' naručioce. Izbor je bio širok. Knjaz Danilo se ''zamjerio'' na više adresa u Crnoj Gori.
Zbog ličnog sukoba sa knjazom Danilom, u inostranstvo su emigrirali: Pero Tomov i Đorđije Savov Petrovići; Đorđijeva braća - Vuko i Mitar (Simovi) Petrovići; serdar Milo Martinović, senator Luka Radonjić, vojvoda Anto Daković, Stevan Perović Cuca, Radovan Piper Mrčarica, Risto, Vido i Đoko Boškovići, Puniša i Petar Pavićevići, Pero Nikolin, Mato Filipov, Todor Kadić i drugi.
-------------------------------------------------------------------------------

Izvanjstvu je najugodnije da svoga gospodara liše života njegovi podanici - Crnogorci. Izbor je brižljivo izvršen. Najpogodniji su pop Puniša Pavićević i Todor Kadić, emigranti u Beču, zbog ličnih knjaževih uvreda.
Znajući da će dugo ''čekati'' pasoše od ruskog poslanstva u Beču, ova dvojica Crnogoraca - Puniša Pavićević i Todor Kadić, obratiše se Srbiji za pasoše, što srpska Vlada ''jedva dočeka''. Potpuno je razumljivo što nema podataka, jer tajne službe ''ne ostavljaju pisane tragove'', kada su, kod koga i koliko boravili u Srbiji. Evidentirano je da su od šefa austrijske policije dobili ''putninu'' (trošak za put - gotov novac) za Carigrad. Odatle prelaze u Skadarski pašaluk, da ''čekaju zgodnu priliku'', da se osvete svome gospodaru - knjazu Danilu Petroviću. Toliko su bili opsjednuti žudnjom za osvetom, da nijesu primijetili da su ''oruđe u tuđim rukama''.
Samo dan prije ubistva knjaza Danila, u Kotoru je zapažen boravak ''crnogorskog'' vladike Nikanora Ivanovića, Dalmatinca, prvog izvanjca na dužnosti crnogorskog mitropolita, koji je ''na jedvite jade'' hirotonisan u Rusiji, tek 185l. godine. Sumnja se da je on ''obavijestio'' atentatore o dolasku i boravku crnogorskog knjaza u Kotoru.
Iako je austrijska policija ranije protjerala Todora Kadića, sa austrijske teritorije, ovoga puta ''nijeprimjećivala'' zavjereničke namjere ovog nazovi Crnogorca.
-------------------------------------------------------------------------------
Predveče, 31. jula 1860. godine, Todor Kadić je ''smrtno ranio knjaza Danila'', koji je preminuo sljedećeg dana. Očevici su kasnije svjedočili da je knjaz Danilo, na izdisaju, vladici Nikanoru Ivanoviću ''pljunuo u lice''.
Austrijska policija je odmah ''obnarodovala'' da je ubica knjaza Danila ''njegov'' Crnogorac. Crnogorci svoga upokojenog gospodara preniješe na Cetinje, a vladika Nikanor Ivanović se, brže - bolje, vrati u Kotor, obrazlažući to svojom ''naprasnom bolešću''. Najbliže istini je, da se vladika Nikanor plašio ''svoje lične odgovornosti'' pred novim crnogorskim knjazom Nikolom Petrovićem, sinovcem knjaza Danila, za nedomaćinsko ''upravljanje i raspolaganje crnogorskom crkvenom imovinom''. Čim je ovaj, od naroda nazvani, ''nevjerni vladika'', prispio u Kotor, za njim stiže i ''mazbata'' knjaza Nikole, kojom mu saopštava: ''Čast mi je, Monsinjeru, da Vas izvijestim da nijeste više Vladika na Cetinju. Vaše odsustvo na pogrebu pokojnog Knjaza, Vašeg Dobrotvora, uzrok je Vašeg otpuštanja. Zabranjuje Vam se da ponesete sa sobom ma kakav predmet, koji je svojina cetinjske crkve''.
Poslije ovakvog ''pozdrava'' od knjaza Nikole, vladika Nikanor Ivanović je odmah napustio Kotor i, preko Beča, otputovao u Rusiju, gdje je do smrti ''zauzimao visok položaj u ruskoj i crkvenoj hijerarhiji''. To mu je, kako se misli, bila ''nagrada'' za ''lični doprinos'' na uklanjanju, sa crnogorskog prijestola i iz života, knjaza Danila.
Prema tome, bez rizika se može konstatovati da je crnogorski knjaz Danilo Petrović, bio žrtva atentata u Kotoru 1860. godine, uzrokovanog unutrašnjom crnogorskom politikom i uticajem nekih okolnih država.
Kada je Omer-paša Latas 1862. stigao na domak Cetinja, Garašanin je izjavio: Za nas bi još velika sreća bila kada bi Crna Gora propala

SRBIJU PLAŠI CRNOGORSKI PRIMAT
Mladi knjaz Nikola Petrović (vrijeme vladanja 1860 - 1918) nastavlja započetu politiku svoga prethodnika - strica, knjaza Danila. Podstiče oslobodilačke pokrete južnoslovenskih naroda i oružane borbe za “širenje Crne Gore”, na one teritorije, koje joj istorijski pripadaju. Mladom knjazu Nikoli, zvaničnom gospodaru Crne Gore, “suvladar” je bio njegov otac, vojvoda Mirko Stankov Petrović, sve dok je bio živ (1867). On je “imao u svojim rukama” sve važnije političke, diplomatske i vojne poslove Crne Gore. Tako je knjaz Nikola dugo bio “u sjenci” svoga harizmatičnoga oca.
Zbog ranijih “crnogorskih veza” sa Garibaldijem, koje nije isprva zanemario ni knjaz Nikola, prenošene su priče da će se “garibaldijevci iskrcati u Dalmaciju” i, zajedno sa Crnogorcima, dići ustanak u Bosni i Hercegovini, osloboditi i “ujediniti sve slovenske zemlje, do mađarske granice”. Bile su to samo “prazne priče” i “puste želje” pokorenih naroda, jer ni Crna Gora, ni Srbija nijesu bile “kadre” da se “stave na čelo” šireg oslobodilačkog pokreta na Balkanu.
Pa ipak, šezdesetih godina XIX vijeka, Srbija i Crna Gora su imale istovjetne oslobodilačke želje za protjerivanje Turaka sa Balkana. Iz Bosne i Hercegovine i iz Bugarske stižu emisari u Beograd i na Cetinje. Srbija širi mrežu svojih agenata po Crnoj Gori, jer se “pribojava crnogorskog primata”, pošto je Crna Gora imala veliki ugled u svijetu. Evropa je bila obaviještena o uspješnim crnogorskim bitkama sa velikim imperijama. Opijen “slavom” i ponešen za “svesrpskim prijestolom”, knjaz Nikola, 20. maja 1883. godine, izjavljuje: “Ja pripadam porodici, koja je bila na vlasti, kada su Karađorđevići i Obrenovići bili “raja” u vilajetu Srbije”.
Iako su međusobne netrpeljivosti bile svakodnevica, oslobodilačke težnje i međunarodne prilike prisiljavaju Srbiju i Crnu Goru na tješnju međusobnu saradnju, ali i na međusobni “zakulisni rat”, za prestiž vladajućih dvorova.
Odmah po stupanju na vlast crnogorskog knjaza Nikole, 1860. godine, na Cetinje stiže Vuk Karadžić, sa porukom srpskog kneza Mihaila Obrenovića Crnoj Gori, o zajedničkim oslobodilačkim aktivnostima protiv Turske, u proljeće 1861. godine.
Svoj dolazak na Cetinje, Vuk Karadžić “obrazlaže” željom za “naučnim istraživanjima” i prikupljanjem “narodnog blaga” (narodnih umotvorina). Vuk Karadžić je bio čovjek od “velikog srpskog povjerenja”, ali su na njega “računale” i vlade okolnih zemalja, a posebno Austrija, spremne da “plate emisarske usluge”. Pa ipak, ondašnji crnogorski dvor, nije blagonaklono gledao na boravak Vuka Karadžića u Crnoj Gori, kao ranije, u vrijeme vladike Rada. Crnogorci nijesu htjeli da mu “zaborave” prelazak u katoličku vjeru, zbog jedne “ženetine”. Oženivši se Austrijankom Anom, Vuk Karadžić “prima” katoličku vjeru. Bilo je uobičajeno da muževi svoje žene inovjerke “prevode u svoju vjeru”, a ne obratno. Interesantno je da crnogorski dvor, sem diplomatske i naučne, “nije primjećivao” i “špijunsku” ulogu Vuka Karadžića u Crnoj Gori.
Tih dana je i crnogorski vojvoda Mašo Vrbica boravio u Beogradu i “ubjeđivao” srpsku vladu, u potrebu zajedničke oslobodilačke borbe protiv Turaka.

RAZORUŽANJE VASOJEVIĆKOG ODREDA U SRBIJI
Crna Gora je “naivno povjerovala” da je Srbija “orna” za oslobodilački rat i “lakomisleno kreće” u “dizanje ustanaka” u susjednim krajevima pod turskom upravom. Sa tim ciljem, knjaz Nikola “šalje” 300 probranih i dobro naoružanih crnogorskih Vasojevića u Srbiju, maja 1861. godine, na čelu sa kapetanom Šujom Šćepanovim Dragovićem. Uz veće i manje borbe, ovaj odred je prošao turskom teritorijom preko Bihora, Sandžaka i Pešteri i “izbio na srpsku ogradu” (granicu), u Vasiljeviće, kod Javor planine.
Umjesto “dobrodošlice” i “bratskog prijema”, ove crnogorske ratnike dočekala je brojna srpska vojska i policija, na čelu sa generalom Rankom Alimpićem, razoružali ih i, po grupama, strpali u logore. Poslije “uspješnih” pregovora crnogorskog i srpskog dvora, preživjeli i napaćeni crnogorski ratnici, po grupama su se vraćali u Crnu Goru, praćeni turskim potjerama. Knjaz Nikola je, poginulim ratnicima u ovom pohodu, podigao (kasnije i porušio) spomenik na Cetinju, a preživjele odlikovao. Bio je to i “prvi javni spomenik u Crnoj Gori”. Crnogorski vojvoda Simo Popović zapisuje da mu je knjaz Nikola rekao da je to spomenik “izdajstva Srbije”.
Odmah poslije “marša” 300 crnogorskih Vasojevića u Srbiju, Crna Gora šalje, za njima, snažan odred vojnika, koje je predvodio vojvoda Mašo Vrbica, sa namjerom da tamo dignu ustanak. Crnogorski ratnici nijesu nosili crnogorska državna obilježja (grbove i barjake), da se ne bi “otkrilo” da Crna Gora javno “buni” tamošnje stanovništvo protiv Turske.
Cilj iznenadnog upada crnogorske vojske u Sandžak, nazire se u pismu vojvode Maša Vrbice knjazu Nikoli, u kome se kaže: “Blagodarim Bogu, zdravo sam prispio u Đurđeve Stupove. Priđe no što sam ja doša(o), pošlo je 260 hrabrih junaka od Vasojevića, turskom zemljom, do granice Srbije i, do po puta, bojem su posjekli 18 turskih glava i unijeli ih u Srbiju. Kako su ih Srbi primili, ne znamo”. U pismu se posebno ističe: “Ja kad skupim moj korpus, s pomoću Boga uzeću Pljevlja i izbiti na srpsku granicu, ako Bog da i sreća moga hrabroga knjaza Nikole, pa tader Srbiji ne manjka: ali crn obraz za dovijek, ali mač u ruke”.
Prema nekim (malobrojnim i ne baš pouzdanim) podacima, odred Maša Vrbice je, u Sandžaku “narastao” na 1.700 ljudi. Govorilo se da je, navodno, oko 4.000 Albanaca - katolika, iz okoline Peći “spremno” da se priključi crnogorskim ratnicima. Mašo Vrbica je namjeravao da napadne “turske gradove” - Pljevlja i Kolašin, ali se od toga odustalo.
Srbija je imala, ne samo “pasivan”, nego i nečastan, stav prema ovim crnogorskim pohodima prema Srbiji i Sandžaku, priželjkujući da Crna Gora što prije postrada od Turaka.
Pošto se “pogibija” Crne Gore nije dogodila i pošto su navodni nesporazumi otklonjeni, srpski knez Mihailo Obrenović, po svom agentu Jovanu Nikoliću Tasovcu, šalje poruku crnogorskom vojvodi Mašu Vrbici i Hercegovcima da “ne vjeruju Turcima i obećanjima Omer - paše (Latasa)”. U poruci Srbija “obećava” oružje, džebanu i hranu, kao i “nekoliko hiljada srpskih vojnika”. Od toga, kao i od ranijih obećanja nije bilo ništa.
Vjerujući srpskoj Vladi i poruci kneza Mihaila Obrenovića, Crna Gora “izaziva” sukob sa hercegovačkim Turcima. Omer-paša Latas, sa silnom vojskom, udari na Crnu Goru 1862. godine. Umjesto obećane vojne pomoći Crnoj Gori, Srbija se “snishodljivo pravdala” Turskoj, da nije ničim “umiješana” u ove bune.
Preko svoga kapućehaje u Carigradu - Avrama Petronijevića, Srbija obavještava Visoku Portu da Crna Gora “nastoji da Srbiju uvuče u rat protiv Turske i da zajedno napadnu Turke u Hercegovini”. Smatrajući nečasnim ponašanje Srbije prema Crnoj Gori, Petronijević je, “odbio” da prenese poruku Visokoj Porti.
Da nije bilo intervencije velikih evropskih sila, u prethodnim bojevima iznurena, Crna Gora bi, u ratu sa Omer - pašom Latasom, žestoko stradala.
--------------------------------------------------------------------------------
Često neiskren, a ovoga puta pasivan, odnos Srbije prema Crnoj Gori u ratu sa Turskom, kritikovali su neki srpski intelektualci i književnici.
Zamjerajući Srbiji što “okreće leđa” Crnoj Gori u za nju teškim prilikama, a pogotovo u ratovima sa Turcima, koje je predvodio Omer - paša Latas 1862. godine, srpski pjesnik Đura Jakšić je spjevao dvije pjesme: “Crnogorac Crnogorki” i “Padajte braćo”.
U najtežoj situaciji za Crnu Goru, kada su se Turci neodbranjivo približavali Cetinju, srpski ministar Ilija Garašanin izjavljuje: “To bi još velika sreća za nas bila, kada bi Crna Gora propala”.
Poznata je jedna pjesma, iz tih dana, koja govori o gavranovima, što “proleću polja i planine” i slijeću u Srbiju, preklinjući je:
“A, Srbijo, zaludnja delijo,
Popala ti sablje paučina,
A na čarku rđa popanula”.
Gavranovima odgovara “srpska čobanija”, da su se Srbi “prošli kavge s Turcima, od kada nam “nesta Karađorđe”, pa ih savjetuje da “odlete lomnoj Crnoj Gori”, jer tamo nema “dana ni sahata”, da se plotun “ne čuje pušaka”.
Vrijeme je činilo svoje. Oslobodilačke težnje Crnogoraca i Srba povremeno su nadrastale međudinastičke netrpeljivosti i trzavice. Prilike su ih tjerale na tješnju međusobnu saradnju. Posredničku ulogu između srpskog i crnogorskog dvora, u ovom periodu i dalje je obavljao Vuk Karadžić, a bio je izvjesno djelotvorniji Ilija Garašanin.
Poznato je da je Crna Gora, ranije i sada, izdašno pomagala (moralno, materijalno, vojnički i politički) oslobodilačku borbu “braće u Hercegovini”. Srbija je stalno, pa i sada, zazirala od velikog uticaja i ugleda Crne Gore i knjaza Nikole u Hercegovini. Zato je razaslala svoje agente po Hercegovini i Crnoj Gori.
--------------------------------------------------------------------------------
TAJNI SPORAZUM CRNE GORE I SRBIJE 1866. GODINE

Balkanske prilike i oslobodilačke težnje crnogorskog i srpskog naroda, uticale su da se međudinastička crnogorsko-srpska trvenja smire, ali ne i zaustave. Srpska zvanična politika se nije odricala svoga velikosrpskog projekta “Načertanija”. U tom cilju se, 1866. godine, vode “tajni pregovori” o zajedničkoj aktivnosti na oslobađanju Srbije i Crne Gore od Turske. U Italiji je, 5. oktobra 1866. godine, zaključen tajni vojni sporazum, između Crne Gore i Srbije, o “oslobođenju i ujedinjenju srpskog naroda”.
Ovim (tajnim) sporazumom se Srbija obavezala da Crnoj Gori “uruči 50.000 dukata, izvjesnu količinu oružja, vojne opreme i pošalje vojne starješine - oficire i podoficire za obučavanje crnogorske vojske”.
Crna Gora je “pristala” da, poslije oslobođenja od Turaka, “pristupi srpskoj državi”. Sporazumom se, takođe, predviđa da na prijesto zajedničke države “zasjedne” srpski knez Mihailo Obrenović. U slučaju da knez Mihailo ne bude imao nasljednika, na prijesto bi stupio crnogorski knjaz Nikola Petrović.
Piroćanac: Vasojevići u turskoj granici su pogodni za srpsku stvar; još kada bi se tako držali i Vasojevići u crnogorskoj granici...
Razumije se da srpskoj (obrenovićevskoj) vladi Ilije Garašanina, nije “padalo na pamet” da crnogorski knjaz Nikola Petrović upravlja zajedničkom državom. Srpski režimi su Crnoj Gori namijenili “ulogu vojnog logora”, koji Srbija može aktivirati i upotrijebiti, kada god hoće i protiv koga hoće. Crnogorski knjaz Nikola Srbiji treba samo do stvaranja zajedničke države Srbije i Crne Gore, a potom će ga se Srbija “lako ratosiljati” (osloboditi, kako je konačno i bilo). Izgleda da ovo nije “uočavao” vlastoljubivi crnogorski knjaz Nikola Petrović. Znajući da njegov kum, knez Mihailo Obrenović (kumovao na krštenju knjeginje Zorke 1864. godine), nema potomaka, očekivao je da on bude “car Balkana”.
Nakon potpisivanja tajnog srpsko - crnogorskog sporazuma u Italiji, u Beogradu je usvojen i potpisan poseban Protokol. Prethodno su, na Cetinju, ovaj Protokol usaglasili: izaslanik srpskog kneza Mihaila Obrenovića - Miloje Lešnjanin i crnogorskog knjaza Nikole Petrovića - vojvoda Petar Vukotić, 14. septembra 1866. godine. Protokol su, u Beogradu, potpisali: u ime srpskog kneza - Ilija Garašanin, a u ime crnogorskog knjaza - Nićifor Dučić, u dva “jednoglasna egzemplara”.
Znajući da srpska državna i politička elita ne poštuje ni jedan dogovor sa Crnom Gorom, pa neće ni ovaj, knjaz Nikola je, na svom primjerku Protokola, svojeručno napisao: “Lažovi stari - Knjaz”.
Neki poznavaoci prilika na cetinjskom dvoru smatrali su da je knjaz Nikola, toliko “zaslijepljen prijestolom Južnih Slovena”, često “žrtvovao crnogorske nacionalne interese, ognjište i ime crnogorsko”, za neke “uzvišene velikosrpske ciljeve”. Romantičarski opsjednut “slovenskom knjaževskom (ili kraljevskom) titulom”, knjaz Nikola je u njoj “vidio crnogorski interes” (državni i nacionalni). U tome se sastojao čitav njegov nacionalni program.
Nasuprot nerealnom crnogorskom knjazu, Ilija Garašanin je drugačije promišljao, planski, oprezno, a često i drsko nastupao. Imao je jasan, vizionarski velikosrpski program “Načertanije”. Knjaza Nikolu je “okružio” agentima (svojim špijunima), koji su ga pratili i, o svemu, pravovremeno izvještavali svoje nalogodavce. Tako su sve političke i državne namjere i aktivnosti crnogorskog dvora, na vrijeme primijećene i osujećene od strane srpske Vlade i srpskog dvora.
I kada su, na prvi pogled, “iskreno sarađivali” sa Crnom Gorom, srpska Vlada, čelnici režima i dinasti, tajno su kompromitovali knjaza Nikolu i Crnu Goru, gdje su god stigli. Srpska Vlada je oko sebe redovno okupljala crnogorske nezadovoljnike, koji ispoljavaju, čak i javno, svoj lični gnjev i mržnju protiv svoje otadžbine, brutalno “psujući i prijeteći” knjazu Nikoli i Crnoj Gori. Srpska (beogradska) štampa ne prekida ofanzivnu kampanju protiv Crne Gore i, posebno, protiv knjaza Nikole. Smišljaju se i šire svakodnevne i svakojake podvale. Tako, jednim pismom od 7. maja 1866. godine, Ilija Garašanin “upozorava” knjaza Nikolu i kaže: “Ovdje se pronio glas da je Vaša Svjetlost obećala Austriji u pomoć vaši(h) hiljadu vojnika, u predstojećem ratu s Rusijom i Italijom. Mi ovo nikome ne vjerujemo i sve glasove najživlje poričemo”.
Knjaz Nikola se Garašaninu “pravdao”, što se vidi iz pisma, od 28. maja 1866. godine, u kome mu, između ostalog kaže: “Vaše prevashoditeljstvo. Odlučno Vas uvjeravam, da ja nikome i nikada nikakva obećanja nijesam činio, niti namjeravam učiniti..., a novine neka gataju šta im je milo”.
Odgovor knjaza Nikole nije “zadovoljio” Iliju Garašanina, pa on u Crnu Goru šalje svoga emisara Milana Piroćanca, da “na licu mjesta” izvidi situaciju. Razlog odlaska Milana Piroćanca u Crnu Goru, vidi se u pismu Ilije Garašanina, upućenom Jovanu Marinoviću, u kome se kaže da “treba da pretekne druge agente” u te krajeve i “provjeri” priče o slanju hiljadu crnogorskih vojnika u Austriju. Garašanin se “plaši” da “neko” ne potkupi Crnogorce, pa kaže: “Ja se bojim da tamo novac ne uspe, a u Arnautluk još više, jer tamo je zapetost s Turskom još velika”. On smatra da “novci mogu Arnaute probuditi, što bi otežalo planove Srbije”.
Treba imati u vidu da su okolne zemlje - ranije Mletačka Republika, a sada Austrija i Turska, protiv svake međusobne saradnje i saveza Srbije i Crne Gore.
Sve okolnosti i saznanja upućuju na zaključak da je knjaz Nikola “imao pravo” da, na primjerku Protokola o zaključenom sporazumu između Srbije i Crne Gore 1866. godine, u Italiji, napiše “lažovi stari”, jer u praksi nikada nije zaživio. Umjesto ugovorenih 50.000 dukata, Srbija je Crnoj Gori uručila svega 3.000 dukata. Od oružja i druge vojne opreme, nije isporučeno skoro ništa.
Pošto je, napokon, shvatio da ne može “zasjesti na svesrpski prijesto”, knjaz Nikola je “ohladio glavu”.
Preinačio je i, na svom primjerku sporazuma, svojeručno zapisao da Crna Gora “neće pristupiti Srbiji, sve dok i jedan Srbin bude pod Turcima”.
--------------------------------------------------------------------------------
SRPSKI INSTRUKTORI U CRNOJ GORI
Crna Gora je u svako doba bila “puna srpskih agenata”, kao gora ljeti lista. A i mnogi Crnogorci su radili “srpska posla”. Povoljna okolnost za dolazak srpskih špijuna u Crnu Goru je “srpska pomoć” u kadrovima. Crna Gora onda nije imala školovanih ljudi, a Srbija se Sporazumom “obavezala” da “obučava” crnogorsku vojsku. Na traženje knjaza Nikole, ministar inostranih poslova u Vladi Srbije - Ilija Garašanin, šalje u Crnu Goru načelnika svoga Ministarstva, visokog oficira Milana Piroćanca, za ličnog sekretara knjazu Nikoli.
Sa Milanom Piroćancem, u Crnu Goru dolazi i kapetan Ljubomir Ivanović, da organizuje vojnu obuku.
Njegov glavni zadatak je da “pripremi” crnogorsku narodnu vojsku za uspješno “uklapanje” u srpsku vojnu organizaciju, što se ostvarilo tokom Prvog svjetskog rata. Ivanović je istovremeno bio i ađutant knjazu Nikoli, pa ga je tako stalno imao u “svom vidnom polju”.
Za obavljanje ovako važnih i odgovornih poslova u Crnoj Gori, kao što su ''ispitivanje mogućnosti svrgavanja dinastije Petrovića i knjaza Nikole, sa crnogorskog prijestola i pripajanje Crne Gore Srbiji'', Milan Piroćanac je prethodno dobro edukovan (obučen). Kao lični sekretar crnogorskog knjaza Nikole i povjerljivi izaslanik i špijun srpskog ministra Ilije Garašanina, on redovno šalje “tajne” izvještaje svome nalogodavcu.
U svojim, često šifrovanim, pismima, Piroćanac govori sve “najgore” o Crnoj Gori, Crnogorcima i Crnogorkama, a posebno “ružno” o knjazu Nikoli. Rječnik mu je prostački, a ocjene o ljudima ispod ljudskog dostojanstva. Samo nekoliko drastičnih primjera.
Piroćanac Hercegovce smatra “korisnim srpskim narodom” i citira riječi brata Jovana Dučića, koji želi da ga “nikada sunce ne ogrije iz Crne Gore”. Iako je Crna Gora, u svako doba, nesebično pomagala vojno, materijalno i moralno skoro sve hercegovačke borbe protiv Turaka, bilo je i uticajnih Hercegovaca, koji su zazirali od Crne Gore.
Za Vasojeviće u “turskoj granici” (Donje Vasojeviće), Piroćanac kaže da su “karakterom i temperamentom bliži nama (biva Srbima) nego Crnogorcima”, pa ističe da su oni “veoma pogodni za srpsku stvar”, samo kada bi se i Vasojevići u “crnogorskoj granici (Gornji Vasojevići) tako držali”.
--------------------------------------------------------------------------------
Piroćanac izvještava da su Kuči “velika siromaština u kamenjaru, ali i junačka srpska populacija”. Na Kuče, u crnogorskoj granici, Crna Gora “viče”, te imaju razloga da Srbiji “budu privrženi”. Posebno ih je “pogodila crnogorska pohara” i navodi riječi nekih Kuča, da će “uskoro sve ovo biti srpsko”.
Piroćanac konstatuje da su Katunjani i veliki vojvoda Mirko Petrović “ozbiljna smetnja pripajanju Crne Gore Srbiji”. On cijeni da će albanska plemena, Krasnići i Gaši, biti na “srpskoj strani”, mada vode politiku “kratkog daha” i opredjeljuju se prema “trenutnim prilikama”.
Srbija, tih godina, vrši snažan pritisak i uticaj na Hercegovinu i na Vasojeviće, da se “okanu Crne Gore i okrenu Srbiji”. Neki hercegovački glavari - pop Bogdan Zimonjić, Luka Petković, Aleksa Jakšić, Stojan Kovačević i drugi, primali su iz Srbije novčanu pomoć u vidu “povjereničke plate”. Kada se to saznalo, požurili su na Cetinje da “objasne” knjazu Nikoli Petroviću da su to “činili, ne iz nacionalnih prosrpskih interesa, već zbog siromašnog stanja”.
Organizator ''srpske propagande'' u Hercegovini bio je Nićifor Dučić.
Crna Gora je ''porobljenom'' hercegovačkom narodu redovno pružala vojnu i materijalnu pomoć i političku i moralnu podršku. Imala je i ona svog povjerenika u susjedstvu - Hercegovini, izvjesnog Rista Aleksića, u Mostaru.
Na ovako drastičnu i agresivnu srpsku propagandu, koja je neposredno ugrožavala ''istorijsko pravo Crne Gore na susjedne krajeve'', Crna Gora je ''mlako'' reagovala.
Velikosrpska politika prema Crnoj Gori se nastavlja i kasnije, o čemu govori izvještaj Vula Kneževića, crnogorskog graničnog komesara na Žabljaku, nadležnom ministru u Vladi Crne Gore iz aprila 1908.
godine - o aktivnostima srpskih agenata u selima pljevaljske regije. Ističe se da agenti ispituju narod ''ko hoće da je Srbin, a ko Crnogorac'', da Crnogorci ''neće da su Srbi'', na što im ovi prijete ''da Crnu Goru treba ujediniti kosovskim mačem''.
Zbog toga Jovan Đonović konstatuje da su ''nacionalno - politički pogledi'' u Crnoj Gori drugačiji od ''srpskih ideala'' i sumnja u ''srpsku nacionalnu čistost'' vrha Crne Gore. To je, reklo bi se, fundamentalni razlog političkih borbi u Crnoj Gori od 1905. do 1910. godine.
--------------------------------------------------------------------------------

CRNU GORU UPOKOJITI OBEĆANJEM BOLJEG ŽIVOTA
Milan Piroćanac ''vidi'' najefikasniji i najkraći put ''upokojenja'' Crne Gore u ''Veliku Srbiju'' - obećanjem ''boljeg života'' vječito siromašnom crnogorskom stanovništvu. Samo tako će crnogorski narod ''nadvladati sebične separatističke želje i antisrpsku politiku cetinjaskog dvora''.
Vuk Karadžić je pisao da mnogi Crnogorci više žele da “budu posljednje sluge u Srbiji, nego da se vraćaju u Crnu Goru”
Takvo svoje gledanje Piroćanac obrazlaže ''nemaštinom'' crnogorskih državnih i plemenskih glavara. On konstatuje da su, izuzev Petrovića i vojvode Marka Miljanova, svi ''teška sirotinja'' i da su ''podložni primanju novca i darova'', što treba ''iskoristiti za srpske ciljeve''.
Poznato je da se i Omer-paša Latas, u napadu na Crnu Goru, oslanjao na ''podmićivanje Crnogoraca'', kako to narodna pjesma kaže:
''Dok je meni u kesi novaca,
I u Crnoj Gori trgovaca,
Kojino su lakomi na blago,
Učiniću što je meni drago''.
Treba reći da ja Crna Gora uvijek imala ''trgovce'' njenom sudbinom. Vuk Karadžić je pisao da mnogi Crnogorci, više žele da ''budu posljednje sluge u varošima Srbije, nego da se vraćaju u Crnu Goru''. Od srpskog režima podmićeni Crnogorci su isticali da im je ''bilo bolje pod Turcima, nego pod knjazom Nikolom''. Neki se čak ponose time, što nikada ''nijesu voljeli Crnogorce''. Sve su to, naravno, rezultati uporne i strpljive velikosrpske nacionalističke politike, na ništenju crnogorske države i ''utapanju'' Crnogoraca u srpsku naciju.
U svojim izvještajima, Milan Piroćanac veoma ružno govori o crnogorskim glavarima: vojvodi Đuru Matanoviću, vojvodi Mašu Vrbici, cetinjskom vojvodi Marku Martinoviću, njeguškom vojvodi Ivu Rakovom Radonjiću, kapetanu u Skadru Peru Peroviću i drugim.
Piroćanac cijeni da su ''srpstvu odani'': mitropolit crnogorski Ilarion Roganović, grahovski vojvoda i crnogorski senator Ante Daković, drobnjački vojvoda i crnogorski senator Novica Cerović, bjelopavlićki vojvoda i crnogorski senator Risko Bošković, piperski serdar i crnogorski senator Jole Piletić.
Pri povratku iz Crne Gore, Milanu Piroćancu su se ''preporučivali'' da prenese njihovu ''vjernost'' srpskom knezu Mihailu Obrenoviću neki crnogorski ''časnici''. Posebno su ga za ''rukav vukli'', Petar Vukotić, Ivo Radonjić i Đuro Matanović, saopštavajući mu da se, na njih može osloniti za ''svaku srpsku potrebu''.
U ''čiste'' ljude Piroćanac svrstava ljubotinjskog vojvodu i crnogorskog senatora Iliju Plamenca.
U izvještaju Piroćanca se posebno ističe da je, vasojevićki vojvoda i crnogorski senator Miljan Vukov Vešović ''čvrsto uz Crnu Goru''.
Srpski režim je pokušao da ''pridobije'' crnogoskog serdara u Vasojevićima, Todora Vukovića, sina vasojevičkog vojvode Miljana Vukova. Srpski državnik Jovan Ristić, pobratim vasojevićkog vojvode Miljana Vukova, uticao je na srpskog kneza Mihaila Obrenovića, da pokuša uticati na Todora Miljanova, da makar on ''pomogne'' Srbiji u ''širenju srpstva'' u Crnoj Gori. Međutim, ovaj čestiti Crnogorac se nije dao ''obrlatiti'' da radi za ''srpsku stvar''.
Iz izvještaja Milana Piroćanca je ''vidljiva strepnja'' da, vladajuća kuća Petrovića ''hoće Crnoj Gori da pripoji Hercegovinu i neke djelove Arnautluka'', kao i da knjaz Nikola teži da ''zauzme prijesto čitavog srpstva'', jer neće ''htjeti da živi pod vlašću kneza Mihaila Obrenovića. No, to je samo njegova ''pusta želja''.
Piroćanac konta da je, nasuprot Petrovićima, crnogorski narod ''listom odan Rusima i Srbima'' i, sa žalošću, gleda knjaževo ''prijateljsko držanje sa galiotima Francuzima''.
Uoči odlaska iz Crne Gore, ovim srpskim ''dobročiniteljima'' je knjaz Nikola priredio ispraćaj i odlikovao ih Oredenom II reda, kao i darovao - Milanu Piroćancu zlatni prsten, a Ljubomiru Ivanoviću sat.
Zanimljivo je da dr Vladan Đorđević, predsjednik Vlade Srbije, u svojim spisima, ne pominje ova odlikovanja i uzdarja, ali ne propušta da kaže, da je knjaz Nikola, na rastanku, Milana Piroćanca titulisao ''paščetom šumadijskim''.
I pored svega, knjaz Nikola je, na rastanku, tražio od Milana Piroćanca da predloži Iliji Garašaninu, da se u Beogardu (i tada je bilo aktuelno Dedinje) ''pokloni'' po jedan plac za gradnju kuće: Mirku Petroviću, knjazu Nikoli, Petru Vukotiću i Nićiforu Dučiću. Piroćanac je sam, ovom spisku, dodao i ''plac Ivu Radonjiću''.
Piroćanac smatra da ''nije nepametno'' obrazovanje ''crnogorske Ma(h)ale u Beogradu'' i da treba obavijestiti ''glavne ljude'' u Crnoj Gori da, u Beogradu, ''imaju po jedan plac'' i da ''mogu graditi porodične kuće'', ali ne i ''prodavati, do samo doseliti da u njima žive u Beogradu''.
Ilija Garašanin je bio ''zadovoljan radom Milana Piroćanca u Crnoj Gori'', jer je u ''potpunosti obavio'' povjerene mu zadatke. Upoznao je crnogorske prilike, uspostavio ''prijateljske'' veze sa crnogorskim glavarima i uglednim ljudima i ''solidno sondirao teren'' za pripajanje Crne Gore Srbiji. Sve je to, naravno, rađeno u strogoj tajnosti, jer je knjaz ''podozriv i preosjetljiv'' prema beogradskoj politici.
Piroćanac zaključuje da knjaz Nikola ''nije spreman'' da ''olako žrtvuje'' Crnu Goru i svoju dinastiju, iako je neoprezno potpisao sporazum, sa knezom Mihailom Obrenovićem, 1866. godine. Piroćanac ''predlaže'' da, u daljim pregovorima sa Crnom Gorom, knjaza Nikolu ''treba zaobilaziti'', jer je ''prevrtljiv'' i angažovati viđenije crnogorske glavare. Piroćanac smatra da je najbolji način ''denacionalizacije Crnogoraca'' školovanje crnogorske djece u Srbiji i tako, od njih formirati ''srpski orijentisane građane''.
Uporedo sa školovanjem, treba angažovati ''nezadovoljne i ugledne'' Crnogroce da ''rade protiv svoje države''. To se postiže ''laskanjem, malim novčanim davanjima, sitnim darovima, davanjem službe i placeva za gradnju kuća u Beogradu''.
U pripremi zajedničkih oslobodilačkih borbi protiv Turske, Srbija i Crna Gora se sporazumijevaju o ''interesnim sferama'' i, 15. juna 1876. godine, u Veneciji (Italija) potpisuju ''tajni ugovor'' o savezu i tajnu vojnu konvenciju. Ugovoreni su ''ravnopravnost nezavisnih država Srbije i Crne Gore u savezu, samostalno vođenje ratnih operacija i istovremena objava rata Turskoj 1876. godine.
Odmah poslije prvih bojeva i poraza na Đinusu 1877. godine, Srbija zaključuje mir sa Turskom. Crna Gora je nastavila oslobodilačku borbu protiv Turske, sada u bitno težim uslovima. Brojna turska vojska prebačena je sa srpskog, na crnogorsko ratište u Vasojevićima.
Konačno je, izgleda, knjaz Nikola ''shvatio'' namjere i ponašanje srpskog režima, pa u ovom ugovoru o savezu sa Srbijom, ne pominje ''ujedinjenje''. Prestao je da se ''odriče'' prijestola u ''korist'' srpskog kneza Mihaila Obrenovića. Napokon se ''uvjerio'' da Srbija ''hoće sve'', ali crnogorskog knjaza na ''svesrpskom prijestolu ne''.
--------------------------------------------------------------------------------
BESOMUČNA SRPSKA PROPAGANDA PROTIV CRNE GORE
Ilija Garašanin, vispren srpski političar i državnik, znao je da se na svijest Crnogoraca najefikasnije utiče posredstvom knjiga, učitelja, popova, činovnika i agenata. Zato je, u sve krajeve od interesa za Srbiju, slao uticajne ljude i propagandnu literaturu. Samo knjige i učeni ljudi mogu ''oblikovati srpsku svijest kod Crnogoraca'', posebno kod mladih naraštaja, koji se školuju u Srbiji.
U cilju ostvarenja srpskog imperijalnog programa, posredstvom Jovana Vaclika, Garašanin u Crnu Goru šalje ''pet sanduka knjiga'', koje navodno traži crnogorsko praviteljstvo. Međutim, struktura poslatih knjiga ''ne odgovara'' crnogorskom ''zahtjevu'' jer su ''manjkale'' u knjigopečatnji. Zato im se, u zamjenu, šalje ono što ima, i to: ''Istorija srpskij'' prostrani 100 komada; ''Istorija srpskij'' kratki 100 komada; ''Srbljaka'' 2 komada i 20 crkveni knjiga. Sanduci sa ovim knjigama, ''adresovani na M.n.'' (''Montenegro''), stigli su u Kotor, na ime g. Stefana Bjelobrkovića. U pismu poslatom sa knjigama Jovanu Vacliku, Garašanin se obraća: ''Izvolite, Gospodine, primiti ovom prilikom uvjerenje moga otmenoga ponašanja - I.Garašanin''. Nije ovo jedina pošiljka. Ilija Garašanin je koristio svaku priliku, da
Crnu Goru ''snabdjeva'' srpskom istorijskom, književnom i propagandnom literaturom.
U drugom pismu, od 22. aprila 1866. godine, Ilija Garašanin Jovanu Vacliku kaže, između ostalog i ovo:
''Mi Srbi, ako nijesmo ništa drugo kadri, bar da se dobro izgovorimo, pa ko zna da i to ne uđe u kakav račun''. Beogradska štampa svakodnevno vodi ofanzivnu kampanju protiv Crne Gore i knjaza Nikole. Fabrikuju se svakojake izmišljotine i laži u novinama i ''tematskim'' brošurama. Svaki crnogorski otpor klevetama, svaka istina o Crnoj Gori i njenom protivljenju samouništenju, od zvanične Srbije se ''dočekuje na nož'' i kvalifikuje crnogorskim separatizmom i otporom ''višim interesima srpstva''.
Iz Srbije se, po Crnoj Gori, svakodnevno rasturaju pamfleti i proglasi, a potpisuje ih nepostojeće ''Srpsko narodno društvo''. Vjeruje se da je njihov autor crnogorski vladika, Nićifor Dučić, rodom iz Hercegovine.
Jedno od tih ''sočinenija'' je i vješto sročen ''Proglas Bugara Crnogorcima'', da se ''drže Srbije i nikoga više''.
-------------------------------------------------------------------------------
Garašanin je, u Crnu Goru, redovno slao svoje ''povjerenike'' (agente), provjerene, obrazovane i pripremljene ljude za taj posao, kao što su: Vuk Karadžić, Sima Milutinović Sarajlija, Matija Ban, Milorad Medaković, Jovan Nikolić Tesovac, Milan Piroćanac, Ljubomir Ivanović i drugi.
I poslije ''nestanka'' sa srpske političke scene Ilije Garašanina, dolazak srpskih agenata u Crnu Goru i regrutovanje agenata od uglednih  Crnogoraca, nijesu prestajali. Tako su srpski špijuni, u Crnoj Gori, bili i Nićifor Dučić i kneginja Darinka Petrović, rodom iz srpske trgovačke porodice Kvekić, iz Trsta.
Poznato je da su se njih dvoje, Nićifor i Darinka, suprotstavljali ''svim vezama Crne Gore sa okolnim zemljama, sem sa Srbijom''. Oni su bili ''najveća opozicija'' vladavini knjaza Nikole i daljem opstanku Crne Gore, kao nezavisne države. Zbog toga je Piroćanac ''garantovao'' Garašaninu da su, Nićifor Dučić i Darinka Petrović, ''provjereni srpski špijuni''.
Zvanična Srbija je stalno podsticala ''nezajažljive ambicije'' Darinke Petrović. Špekulisalo se da je srpski knez Mihailo Obrenović ''obećao brak'' kneginji Darinki, udovici knjaza Danila, pa da se tako ''pod jednom krunom (srpskom) ujedine Crna Gora i Srbija''.

Zapis koji potiče iz 1522. godine pominje izvjesnog Petra Čudru sina Radovanovog, iz Paštrovića, čovjeka “crnogorskog naciona''
Na preporuku ruskog konzula u Dubrovniku - Petkovića, Srbina iz Kragujevca, Rusija je davala po 400 guldena u zlatu godišnje Nićiforu Dučiću, za ''usluge'', koje čini ruskom konzulatu, dajući mu ''valjane informacije'' o aktivnostima knjaza Nikole. Za svoju ''revnost'', Dučić je i od Srbije dobijao godišnju platu od po 1.000 talijera i ''naknadu svih troškova koje učini''.
Svaka samostalna politička aktivnost knjaza Nikole i Crne Gore, od Srbije je redovno ''osuđivana'' kao ''neprijateljstvo prema Srbiji i kao izdaja viših srpskih interesa''.
Ruski carevi, Aleksandar II i Aleksandar III, bili su iskreni prijatelji Crne Gore, njenih vldara i, posebno, knjaza Nikole. Posjeta knjaza Nikole Rusiji (Petrogradu) 1868. godine, bila je značajna za Crnu Goru.
Knjaz Nikola je isposlovao zvanične granice i ''vodeću ulogu'' Crne Gore, u ruskoj politici na Balkanu.
Tada je crnogorski suveren, knjaz Nikola Petrović, od ruskog cara dobio na dar ''sablju srpskog kralja Milutina'' i priznanje ''jedinog iskrenog prijatelja Rusije''. Kasnije se (vještačenjem) utvrdilo da to nije sablja srpskog kralja Milutina.
U mnogim bojevima sa Turcima, 1862. godine, u borbama u Hercegovini, u Ostroškom klancu (poznatih ''devet krvavih dana''), u nacionalno oslobodilačkim ratovima 1876-1878. godine i bojevima na Vučjem dolu, Fundini i u Vasojevićima, knjaz Nikola je ''stekao zvanje car junaka''.
Smjenom Ilije Garašanina 1867. godine, Srbija se nije odrekla ''Načertanija''. Srpski režimi prema Crnoj Gori mijenjaju strategiju i ''egzekutore'', zavisno od prilika i potreba. Inače, cilj je uvijek isti: uništenje crnogorske nezavisne države. Poslije vladavine kneza Mihaila Obrenovića, Srbijom upravljaju Namjesništvo i Ristićeva Vlada. Ristićev ''povjerenik'' za Crnu Goru bio je Nićifor Dučić. U jednom povjerljivom izvještaju Ristiću, konstatuje se da, crnogorski knjaz Nikola, ''uvijek udari u stranu kada interesi srpstva traže jedinstvo''.
--------------------------------------------------------------------------------
PROTJERIVANJE CRNOGORACA I CIGANA IZ SRBIJE
Poznato je da su većina, ne samo agenata, nego i popova i učitelja bili iz Srbije. Svi oni aktivno ''propagiraju srpstvo'' u crnogorskom narodu, izjednačavajući vjerska i nacionalna osjećanja naroda, sa ciljem ''utapanja malene Crne Gore i Veliku Srbiju'', a time i ''Crnogoraca u Srbe''.
Jedan od brojnih srpskih uglednih agenata, u Crnoj Gori, je i Vasa Pelagić. Došao je na Cetinje 1871. godine, da ''podstiče crnogorsku mladež na ujedinjenje omladine srpske''. U tome je imao podršku zvanične Srbije, koja mu je stavila na raspolaganje novčana sredstva, školske udžbenike i propagandnu lektiru, pisanu ekavicom. Ta je cjelokupna literatura, osnovna i pomoćna, o srpskoj državi, srpskom narodu i srpstvu uopšte. Crnogorci se ne pominju.
Kao upravitelj svih škola na Cetinju, Pelagić je i zvanično ''fundirao srpstvo u duše crnogorske mladeži''. Pisao je propagandne tekstove, članke i druge sastave. Poznata je njegova brošura ''U amanet Srbinu i Srpkinji'', štampana na Cetinju 1871. godine u 1.500 primjeraka. U svim svojim spisima, Vasa Pelagić smatra Srbima sve slovenske narode, a njihove teritorije srpskim zemljama.
Ovako snažnu velikosrpsku aktivnost u Crnoj Gori, dugo ne ''primjećuje'' jedino knjaz Nikola. Nije mu padalo ''na pamet'' da ''mijenja nacionalnu svijest Srba u Crnoj Gori'', da Srbe ''crnogorči''. Očekivao je da će se, masovnim preseljavanjem Crnogoraca u Srbiju i posrbljavanjem Crnogoraca u Crnoj Gori, stvoriti uslovi da i on ''otide'' u Beograd i ''zasjedne na prijesto'' Južnih Slovena. Mislio je da niko od njega, ''cara junaka'', nije ''preči''.
Bilo je to vrijeme intenzivnog iseljavanja Crnogoraca u Srbiju, ali su većina njih izražavali svoju lojalnost prema ''svom gospodaru'', što je podsticalo iluzije knjaza Nikole da se ''dočepa srpskog Prijestola''.
Dolaskom Milana Obrenovića i, kasnije mu sina, Aleksandra Obrenovića, na vlast u Srbiji, zaustavljeno je useljavanje Crnogoraca u Srbiju. Knjaz Nikola je bezuspješno pisao pisma i slao poruke vladarima - Obrenovićima. Sve je bilo uzalud.
Poznato je da je najviše od Crne Gore i Crnogoraca ''zazirao'' dr Vladan Đorđević. Još dok je bio srpski poslanik u Carigradu, po crnogorskom poslaniku u Carigradu - Mitru Bakiću, šalje poruku: ''Reci tvojem Gavri (Vukoviću, crnogorskom ministru inostranih djela), da ću ga ja naučiti kako se vodi politika''.
Kada je dr Vladan Đorđević, nazvan ''srpski Ivan Grozni'', uzdignut na vlast u Srbiji, Vlada Srbije 1897. godine donosi Uredbu o zabrani ulaska Cigana i Crnogoraca u Srbiju. Uredbu je imala zakonsku snagu.
Odmah je otpočeo progon Crnogoraca iz Srbije. Hermetičkim zatvaranjem granica, onemogućen je ulazak Crnogorcima u Srbiju. Predsjednik Vlade Srbije, dr Vladan Đorđević, naređuje: ''Cigane i Crnogorce'', bez ikakvog obzira, vraćati sa granice''.
Mnogi Crnogorci, pa čak i crnogorske odive, udate za Srbe, ekspresno su prognati iz Srbije. Ostao je upamćen drastičan primjer protjerivanja jedne Crnogorke iz Pipera, udate za Srbina, u okolini Kragujevca. Protjerivanja nijesu pošteđeni ni crnogorski radnici po Srbiji - nadničari, poslužitelji po kućama imućnih Srba, svi učitelji, popovi i đaci na školovanju iz Crne Gore. Mnogi su protjerani u Tursku, pa su stradali preko albanske teritorije. Odlazeći na rad u Carigrad, Makedoniju i Bugarsku, Crnogorci su morali zaobilaziti Srbiju. Ovi postupci Vlade Srbije, u crnogorskom narodu su upamćeni kao primjer otvorenog neprijateljstva. Ovaj Cincar, prepariran u Srbina, dr Vladan Đorđević, izdašno ''nalivan bokalima šampanjca i vina rumenoga'', rado bi prijetio Crnogorcima: ''Prizren, Prizren vam treba, jelte, gladnici jedni. A ne znate da ćemo vam i Ćipur uzeti, po kome slavnome imenu nazivate se nekakvim ušljivim plemićima''.
--------------------------------------------------------------------------------
NEGIRANJE CRNOGORSTVA
Srpskim nacional-šovinistima je, ranije i sada, nezavisna Crna Gora glavna prepreka na stvaranju ''Velike Srbije''. Njima je ''najpogodnija'' nerazvijena i, u svemu, zaostala i primitivna, a ponajprije poslušna Crna Gora. Zato ''preže'' da im kuda ne umakne.
Velikosrbi i, sa njima, posrbljeni Crnogorci, ''takmiče se'' u negiranju svega što je crnogorsko: državne nezavisnosti, nacionalnog izjašnjavanja, crkve, jezika, književnosti, kulture, tradicije, grba, zastave, himne i svih drugih osobenosti, koje Crnu Goru čine nezavisnom državom, a Crnogorce posebnom nacijom. Uz srpske nacionaliste, kao šipka uz pušku, idu i neki srpski i posrbljeni crnogorski istoričari. Međutim, brojni su srpski i, razumljivo, crnogorski istoričari, koji osporavaju negiranje crnogorstva. Navodimo samo neke.
Simo Ćirković (''Enciklopedija Jugoslavije'') kaže: ''Usled nerazdvojne združenosti crkve i države u periodu Nemanjića, bilo je moguće da se pravoslavlje pojavi kao bitno obeležje srpstva i da se verska pripadnost nametne kao kriterijum razgraničenja''.
Stojan Novaković (''Prvi osnovi slovenske književnosti među balkanskim Slovenima'') zaključuje: ''Taj stari srednjevekovni srpski tip, koji identifikuje srpstvo sa pravoslavljem, osnova je onom sinonimu, po kojem su prosti ljudi našega veka, Rumuni, Rusi, Grci - srpske vere''.
Simo Matavulj (''Bilješke jednog pisca'') konstatuje: ''Od iskona, pa i na primorju, Srbin je bio samo pravoslavni. Srpstvo je značilo samo pravoslavlje, kao što u ovim krajevima, na istoku, znači i danas''.
Jozef Holeček, po narodnosti Čeh (''Crna Gora'', Prag, 1877.), predočava: ''Pitaš li ga za vjeru, Crnogorac odgovara da je Srbin, pitaš li ga za narodnost, reći će da je Crnogorac''.
Pavel Apolonovič Rovinski piše: ''Imenom Srbin označavaju pravoslavnoga i navode imena naroda (plemena), Bajice, Njeguši, Ceklinjani''.
Roj Trevor konstatuje: ''Crnogorci nastaju nacijom, poštovanom među nacijama''.
--------------------------------------------------------------------------------
Kao što se vidi, stari putopisci i istraživači jasno uočavaju razlike vjere i nacije, dok domaći pisci nijesu tako eksplicitni. Očigledno je da termin ''Slavenosrbi'' označava Južne Slovene - pripadnike pravoslavne vjere. Negatori crnogorske nacije, svoje ''tvrdnje'' da su Crnogorci Srbi, oslanjaju na postavci da su pripadnici iste vjeroispovijesti (''srpske vjere''). Zbog toga im ne pogoduje autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva (ukinuta dekretom jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića, 17. juna 1920. godine).
Ustav Kraljevine Crne Gore (član 40) predočava da Crnogorci nijesu Srbi i kaže: ''Državna vjera u Crnoj Gori je istočnopravoslavna, a Crnogorska crkva je autokefalna''.
Brojni su crnogorski naučnici, književnici, državnici, političari i ljudi ostalih profesija, koji ''propovijedaju'' (govore i pišu) ''crnogorsko srpstvo'', što su srpske imperijalne pretenezije na crnogorsku samobitnost i crnogorsku državnu teritoriju.
Prvo nerazlikovanje slovenskih naroda primjećuje se kod vizantijskih hroničara i istoričara, koji Slovence,
Hrvate, Dukljane, Rašane i druge, nijesu ''raspoznavali'', nego su ih sve nazivali zajedničkim imenom: Tribali, Skiti, Varvari i slično.
Poznato je da prve teritorijalne aspiracije prema Zeti, odnosno Crnoj Gori, ostvaruju raški (srpski) vladari - župan Stefan Nemanja i njegovi nasljednici (bez reda i redom), zaključno sa carem Stefanom Dušanom.
Neke oblike negiranja crnogorskog naroda nalazimo u crkvenim dokumentima, pa i kod vladara Petrovića, koji neuspješno lamentiraju o ''slaveno-srpstvu'', samo iz vjerskih i dinastičkih pobuda, koje je ''najdarovitije'' njegovao knjaz Nikola, želeći da se ''uvali'' u ''svesrpski prijesto'', ne primjećujući da mu je to samo ''neodoljiva'' želja i nikakva šansa.
--------------------------------------------------------------------------------
CRNOGORSKA NACIJA POZNATA SVIMA OSIM SRBIMA
Odavno su poznati pojmovi ''crnogorski nacion'' i ''crnogorska nacija''. Sreten Zeković citira jedan zapis iz 1522. godine, koji pominje izvjesnog Petra Čudru, sina Radovanovog iz Paštrovića, čovjeka ''crnogorskog naciona''. Gravura na jednoj sablji iz 1766. godine, glasi:''Sie (sija) nož Đoka Radonjića, guvernadura vise crnogorske nacije''.
Militantni odred odbrane srpstva u Crnoj Gori jeste Crnogorsko-primorska mitropolija, ona je oslonac mržnje prema svim oblicima crnogorstva.
Poznato je da se multietnička konvencija o “Slavjanstvu” zloupotrebljava za negiranje nekih istorijski formiranih naroda. Sve do sredine XVIII vijeka, u crnogorskoj literaturi se nalazi složenica “slaveno-srpski”, koja ima neadekvatno značenje. Tako, recimo, “slavjano-srpsko koljeno” podrazumijeva Bugare, Srbe, Crnogorce, Slovence i Dalmatince (“Ljetopis Matice srpske”, Budim, 1924. godine) Ovaj isti “Ljetopis Matice srpske”, iz 1925. godine, konstatuje da se “Černogorci (Montenegrini), nazivaju slovenski obitelji planina crnogorskih”.
Završavajući (kratku) “Istoriju o Černoj Gori”, u Petrogradu 1755. god., crnogorski vladika Vasilije Petrović, zaključuje: “Ja vrlo kratko napisah ovi izvještaj o crnogorskom nacionu”, ili, recimo, Crnogorci, “od svojih saveznika Srba, turskih podanika, bjehu ostavljeni”.
Sima Ćirković (“Enciklopedija Jugoslavije”) tvrdi da vizantijski car Konstantin VII Porfirogenit, pisac zanimljive istorije, od koga potiču osnovni podaci o Slovenima, nigdje ne kaže za Dukljane “da su Srbi”.
On konstatuje da “nema nikakvih indikacija koje bi dopustile zaključak o eventualnom ranijem jedinstvu čitavog prostora, koji se pripisuje Srbima”.
Miloš Šobajić (''Crnogorci'', 1915.) istražuje crnogorsku stvarnost po uputstvima naučnika Jovana Cvijića i zaključuje: “Srpstvo je bio pojam širok, neshvatljiv za prostotu, nejasan za dinastiju, rasturen po gospodarstvu i raznolik po junaštvu”.
"Crnogorstvo" se pominjalo kao nov spasilac i oslobodilac narodni i svaki širi pojam, mora se napustiti.
Vladar je sam postavio prećutnu naredbu stihom:
“Ko crnogorstvu ne bio vjeran,
Bogom i ljudima svud bio tjeran”.
Crnogorstvo i Crnogorci formirani su u narodu sve jače kao zasebna cjelina, kao narodnost i kao nadmoćnost i prevlast.

Crnogorci su, prvo iz navike, a docnije iz uvjerenja, ponavljali tu oktrojku, kao svoj original”. U ondašnjoj terminologiji, riječ “narodnost” je značila isto, što i danas riječ “nacija”.
U “Prosvjetinoj enciklopediji” (Beograd, 1978.) se kaže da su “Crnogorci južnoslovenski narod, koji je, tokom svoje novije istorije, razvio karakteristike posebne narodne individualnosti i posebne nacije”. Na istom mjestu se, za Srbe, kaže “da su južnoslovenski narod, veoma blizak Hrvatima, Muslimanima i Crnogorcima”.
Potpredsjednik takozvane, po svemu nelegalne i nelegitimne, Podgoričlke skupštine, koja je rasturila crnogorsku državu 1918. godine, Savo Fatić izjavljuje: “Mi, od danas, nijesmo više Crnogorci, nego Srbi”.
--------------------------------------------------------------------------------
SRPČENJE CRNOGORACA
Odavno se, pa i danas, uzaludno “grakće” na Crnogorce da “postanu Srbi”. Oni to, naravno, neće i ne mogu, jer su vjekovima imali slobodu i život u njoj. Stoljećima su se “crnogorčili”. Ako je Crna Gora “Sparta”, ona je “crnogorska Sparta”. Ako je Crna Gora, kako joj govore “Olimp”, ona je “crnogorski Olimp”. Crnogorci dobro znaju odakle su, od koga i ko su. Ne treba ih, sa srpske strane, posebno edukovati.
Očigledni su svakodnevni histerični napadi srpskih nacional-šovinista, na sve što je crnogorsko: državnu samostalnost, nacionalnost, crkvu, jezik, kulturu u njenom najširem značenju i duhovni život uopšte, kao i sve institucije, koje izražavaju crnogorski nacionalni identitet. Srpski nacionalisti otvoreno “protestuju” što se, navodno, srpski narod u Crnoj Gori “crnogorči”, jer je sve do sada narod u Crnoj Gori “bio srpski i pripadao srpskom nacionalnom korpusu”. Njima izdašno “pomažu” neki “posrpčeni Crnogorci”. Uvaženi
crnogorski umjetnik Peđa Babović, kaže: “Mi u Crnoj Gori imamo ljudi, koji ne znaju ni ime prađeda, ali znaju da su srpskog porijekla”.
Oni smatraju da Crna Gora “nema i ne može imati svojih, već samo srpske interese”. Posebno su “grlati” neki “terazijski Crnogorci” i “crnogorski Srbi”, i to samo iz ličnih interesa.
Mnogi srpski režimski političari, državnici, diplomate, intelektualci, pa čak i akademici, bez neophodnih činjenica, lamentiraju da su “Crnogorci Srbi” i dio “srpskog naroda”. Oni ne priznaju postojanje crnogorskog naroda i crnogorske nacije. Oni propovijedaju da su crnogorsku naciju “izmislili” komunisti i Kominterna, radi “cijepanja” srpske nacije, te da je, krajem XX vijeka, Crna Gora “postala crnogorska zemlja”, sa “vidljivom netrpeljivošću prema srpskom etnosu”. Sve se to svakodnevno lamentira, bez ikakvih valjanih naučnih i istorijskih činjenica. A zna se da samo vjernicima ne trebaju dokazi za ispoljavanje svojih vjerskih ubjeđenja.
Srpskim nacionalizmom prema Crnoj Gori, posebno su “obdareni” akademici: Dobrica Ćosić, Dejan Medaković, Matija Bećković, Ljuba Tadić, Vasilije Krestić, Jovičić i drugi.
Svakodnevno ponašanje “običnog” srpskog naroda treba razlikovati od velikosrpskog nasrtanja na Crnu
Goru. I crnogorski i srpski narod ne “dovode u pitanje” etničku srodnost i međusobne istorijske, prijateljske i lične veze i odnose. Crnogorski narod i crnogorska država, prema srpskom narodu i Srbiji, čuvaju i njeguju bratske odnose. Tako je bilo u prošlosti, tako je sada i tako će biti u budućnosti. U tome su potrebni, srpsko otrežnjenje i srpsko pokajanje. Otrežnjenje od sopstvenog agresivno-destruktivnog nacionalizma i šovinizma, a pokajanje za učinjena zla okolnim narodima.
Militantni odred “odbrane srpstva” u Crnoj Gori je Srpska pravoslavna crkva i, posebno, njena Crnogorsko-primorska mitropolija. Ona je oslonac mržnje, netrpeljivosti i nasrtaja na sve oblike crnogorstva. Takvim postupcima, srpski nacionalistički aktivitet snažno podstiče egzistencijalnu potrebu građana Crne Gore da mu se suprotstavljaju.
--------------------------------------------------------------------------------
SRBOVANJE PETROVIĆA

Iako je, u prethodnom dijelu, kazano ponešto o “srbovanju Petrovića”, posebno o “srbovanju” knjaza Nikole, treba reći nešto više.
Srpski nacionalisti se nekritički “oslanjaju na srbovanje” crnogorskih dinasta Petrovića, ali su činjenice drugačije. Namjerno se, recimo, previđa da vladika Rade (Petar II Petrović Njegoš) pominje “srpstvo” kao pravoslavlje. U pismu Mihailu Obrenoviću, Njegoš kaže: “Po radi mene, bila bi neograničena radost, da bismo svi Slavenosrbi učinili među sobom jedno pravilo knjigopečatanja, a posebno Srbi i Crnogorci''.
Iz ovoga je svakome jasno da Njegoš razlikuje dva naroda: Srbe i Crnogorce.
Njegoš govori o “srpstvu” kao “pravoslavlju” i u “Gorskom vijencu”, kad se “kune vjerom Obilića”, i kad “nalažu srpske badnjake”, i kad “srpsku svijeću gasi” ili proklinje ''mlijeko vas srpsko razgubalo''.
Ovome, valjda, ne treba poseban komentar. Njegovo poimanje “srpstva” je samo kao pravoslavlje, a ne kao nacija. U svijetu nema primjera, sem u Srbiji, da se vjera i nacija potpuno identifikuju i da vjera ima nacionalno obilježje.
Posebno se ističe “srbovanje” knjaza/kralja Nikole Petrovića, ali se namjerno “previđa” da je i on “srpstvo” poimao samo kao “pravoslavlje”. Razlikujući Srbe od Crnogoraca, u “Balkanskoj carici”, kralj Nikola kaže:
“Ko crnogorstvu ne bio vjeran,
Bogom i ljudima svud bio tjeran”.
Knjaz Nikola je znao da lamentira: “Mene je postavio božji promisao za knjaza i gospodara crnogorskog naroda”. On bi povremeno “podsticao” ondašnje urednike listova da “više pišu o crnogorstvu”. Ako ne bi bilo tako, zašto bi kralja Nikolu, u Crnoj Gori “zabranjivali” srpski nacionalizam i velikosrpski pokret.
Zapravo, velikosrpska politika, navodnom težnjom za ujedinjenjem svih jugoslovenskih naroda, dinastiju Petrovića i kralja Nikolu “udaljava” od vlasti. Upravo, srpski nacionalizam i velikosrpski pokret u Crnoj Gori, potjerali su kralja Nikolu da “jede hljeb milosrđa” izvan svoje zemlje.
Prema tome, crnogorski neprikosnoveni gospodar, kralj Nikola, “srbovao” je iz dinastičkih i ličnih interesa, a svejedno je, da li je to činio “namjerno” ili “bezazleno”. On je svoje “srbovanje platio crnogorskom državom, prijestolom, imovinom i svojom glavom” baš od Srbije, za čije je interese “srbovao”.
Svi ovi primjeri nedvosmisleno svjedoče da je u Crnoj Gori, odavno razvijena nacionalna svijest o Crnogorcima, kao posebnom narodu.
--------------------------------------------------------------------------------
Na “srbovanje” Petrovića posebno su uticali “Srbi od ugleda”, koji su bili visoki činovnici na crnogorskom dvoru i vojni savjetnici, kao i mnogi srpski popovi i učitelji u Crnoj Gori.
Svi su oni bili “ortodoksni Srbi”. Među njima se ističu: Sima Milutinović Sarajlija, Ljubomir Nenadović, Milorad Medaković, Matija Ban, Milan Piroćanac, Ljubomir Ivanović, Vasa Pelagić i drugi. Svi su oni u Crnoj Gori uživali gostoprimstvo, a zastupali i propagirali srpske interese, na štetu Crne Gore i dinastije Petrovića. O tome svjedoče njihovi tajni izvještaji zvaničnoj Srbiji, a posebno tajna pisma Milana Piroćanca Iliji Garašaninu.
Neki Srbi, na crnogorskom dvoru, počinili su falsifikate, sa negativnim posljedicama. Tako je Milorad Medaković (1823-1897) učinio teški falsifikat u ''Zakoniku knjaza Danila'' (član 92) samo da bi ''potkrijepio'' da, i crnogorski knjaz Danilo, Crnogorce “smatra Srbima”.
Ljubomir Nenadović je falsifikovao crnogorsku kapu. Sačinio je “legendu”, po kojoj je crni omotač na crnogorskoj kapi, navodno “znak žalosti” za propalim srpskim (kratkotrajnim) carstvom Nemanjića na Kosovu. Crveni tepeluk, ograđen zlatnom žicom u obliku polukrugova, predstavlja “slobodnu Crnu Goru”, na porobljenom Balkanu. Kasnije srpski šovinisti, svaki na svoj način, nadahnuto dodaju, svaki “svoju verziju”, a sve u funkciji “crnogorskog srpstva”. Strani putoposci su, od Ljube Nenadovića, preuzeli “legengu”, pa tako obična izmišljotina, vremenom počinje da “liči” na istinu. Crnogorcima se, iz Srbije, nameće “srpstvo” kao sadržaj srpskih imperijalnih interesa. Velikosrbi očekuju da Crnogorci treba sami sebe da “srbiziraju i uklope u srpski nacionalni korpus”. Marko Cemović je Srbiji nudio Vasojeviće u turskoj granici, koji su se “lavovski borili protiv knjaza koji propovijeda crnogorstvo” I kada se imperijalna politika Srbije, prema Crnoj Gori, počela ostvarivati krajem XIX i poč-etkom XX vijeka, što je rezultiralo bezuslovnim pripajanjem Crne Gore Srbiji 1918. godine, u tom dugom istorijskom periodu, zvanična Crna Gora “izbjegla” je da formuliše i obznani svoj nacion-alni program.
Plašila se, izgleda, da na sebe ne “navuče” srpski imperijalni gnjev, pa i agresiju, što je i doživjela na kraju Prvog svjetskog rata.
Iako je stalno bila isturena, pred široko otvorene ''velikosrpske čeljusti'', Crna Gora se zanosila i, očigledno, zavaravala sopstvenom ulogom u ''čuvanju slovenskih interesa'', a knjaz Nikola nerealno ''čeznuo'' za srpskim prijestolom.
--------------------------------------------------------------------------------
CRNOGORCI PROTIV CRNE GORE
Iako Crnogorci nikada nijesu uživali naročit ugled u Beogradu, neodoljivo prema njemu hrle, naročito u novijoj istoriji. Još za vrijeme Obrenovića, bili su na ''zlu glasu'', navodno kao ''lenštine, neradnici i hvalisavci, vješti pričanju oda i mitova o svojim slavnim precima i njihovim bojevima i ratnim podvizima'', kao i o svojim ''velikim zaslugama'' za srpstvo.
Vještiji Crnogorci su uspjeli da se ožene svojim gazdaricama i tako ''prilagode'' i ostanu vezani za Crnu Goru samo porijeklom. U Srbiji je nastala, maltene, čitava biblioteka komičnih i satiričnih književnih djela o Crnogorcima.
Mnoge crnogorske siromašne (''bezemljaške'') familije, pod uticajem propagande i mišljenja zvanične crnogorske vlasti, smatrale su Srbiju ''obećanom zemljom''. Žurile su da na neobrađenim i nenaseljenim ledinama u Srbiji, nađu kakvo-takvo ''uhljebljenje''. Bila je to takozvana crnogorska ''ekonomska'' emigracija u Srbiji, prvobitno ''lojalna'' svojoj Crnoj Gori.
Prva crnogorska politička emigracija u Srbiji, regrutuje se iz crnogorske političke opozicije. Stalnu opoziciju svojoj domovini - Crnoj Gori, činila je i crnogorska omladina na školovanju u Srbiji.
Prva politička opozicija stvaranju crnogorske države, javlja se u vrijeme vladavine mladog vladike Rada (Petra II Petrovića Njegoša). Opozicija je nastojala da zadrži tradicionalnu plemensku organizaciju, a time i ''plemensku'' vlast u Crnoj Gori.
U sukobu sa gospodarem i centralnom crnogorskom vlašću, protivnici su ''stransvovali'' milom ili silom.
Prvi ''izgon'' iz Crne Gore doživio je crnogorski guvernadur Vuka (Vukolaj) Radonjić, sa familijom, a potom i Luka Pejović Lukač, pop Mihailo Pejović, Marko Božović, Ilija Piletić, Markiša Plamenac i drugi. Svi su se oni ''stavili u službu tuđinu'', protiv Crne Gore.
----------------------------------------------------------------------------
U vrijeme knjaza Danila Petrovića, crnogorski potuđenici bili su: Pero Tomov i Đorđije Savov Petrović; te Đorđijeva braća - Vuko i Mašan Petrovići: serdar Milo Martinović; senator Luka Radonjić; vojvoda Anto Daković; Stevan Perović Cuca; Radovan Piper Mrčarica; Risto, Vido i Đoko Boškovići; Puniša i Petar Pavićevići; Pero Nikolin; Mato Filipov; Todor Kadić i drugi.
U vrijeme vladavine knjaza/kralja Nikole Petrovića, nekoliko crnogorskih glavara bilo je u emigraciji u Srbiji, jer se nijesu slagali sa neprikosnovenom apsolutnom vlašću knjaza Nikole.
Posebno su se isticali Marko Miljanov, Jole Piletić, Peko Pavlović i Đoko Pejović. Iako žestoko ''ljuti'', nijesu ''kovali zavjere'' protiv knjaza Nikole, niti se ''stavljali u službu'' srpskom režimu protiv Crne Gore.
Grupacija crnogorske političke emigracije u Srbiji, koja je bila protiv nezavisne i samostalne crno gorske države, knjaza Danila i dinastije Petrovića, revnosno je ''služila'' srpskim dinastijama Obrenovića i Karađorđevića. U toj brojnoj grupaciji, posebno su se isticali Tomo Orahovac, Đuro Kustudić, Savo Ivanović, Blažo Perović, Nikola Drecun, Marko Daković i još neki.
Svi su oni, manje-više, izdaju svoje države - Crne Gore, smatrali ''opštesrpskim rodoljubljem''.
--------------------------------------------------------------------------------
ŠKOLOVANOM OMLADINOM PROTIV CRNE GORE
Krajem XIX i početkom XX vijeka, crnogorska omladina se masovno školuje u Beogradu i Srbiji. Srpski dvor i Vlada, posredstvom tajnih organizacija, zamašnim novčanim sredstvima, organizuju crnogorsku školsku omladinu u Srbiji, na ''anticrnogorskoj osnovi''.
Očigledna potvrda takve aktivnosti srpskog režima su ''Uputstva'' Milanu Piroćancu, za njegov rad u Crnoj Gori, koja nalažu da ''Srbiji pribavi iz Crne Gore, što veći broj mladića iz najuglednijih familija, da im dade stipendije i da se školuju u Beogradu. Oni imaju biti naročito vaspitani da budu, pod ovim ili onim vidom, protiv Crne Gore, a da rade za Srbiju i njenu dinastiju, naročito kada se budu povratili u svoju domovinu. Treba od njih stvoriti političke janičare, da zakolju i svoju rođenu majku''.
Pa ipak, nijesu svi crnogorski studenti u Srbiji, bili protiv svoje domovine, ali se nijesu smjeli ''oglasiti''.
Crnogorska školska omladina u Beogradu, redovno je podsticala konflikte i inicirala sukobe u crnogorskom narodu, sve sa ciljem uništenja crnogorske države. Srpski režimi stalno stvaraju privid da Crnogorci ''neće svoju samostalnu i nezavisnu crnogorsku državu''.
Pored crnogorske školske omladine u Beogradu i u Srbiji, bilo je mnogo crnogorskih doseljenika. U beogradskim arhivima se pominju kao ''sluge, kaldrmdžije, drvodeljci, sveštenici, učitelji, ljekari i drugi''.
I crnogorska emigracija (doseljenici) i omladina na školovanju u Rusiji, ''organizovali su se protiv crnogorske države''.
Crnogorska omladina na školovanju i crnogorska emigracija (ekonomska i politička) u Srbiji, vodili su ofanzivnu propagandu protiv knjaza Nikole i nezavisnosti crnogorske države. Pokreću propagandne listove, brošure, knjige i posebne spise (''rezolucije'' i ''parole''), organizuju mitinge i kongrese, kojima ''osuđuju Crnu Goru''. U svemu tome su podržavani i novčano pomagani od zvanične srpske politike, iako su ''osude crnogorskog režima'' lišene svake istine. Izdašno su ''crnogorski potuđenici'' hvalili ''srpsku demokratiju'' i zahtijevali da se ''prenese'' u Crnu Goru jer su, po njihovom mišljenju, Crnogorci Srbi, a postojanje crnogorske države je ''čist separatizam''. Zdušno ''objašnjavaju'' po Srbiji i Crnoj Gori da su ''Crnogorci Srbi, odnosno da su Srbi i Crnogorci jedan (srpski) narod''. Sa njima se ''solidarišu'' i Crnogorci na školovanju u Rusiji, jer su bili većinom srpski ''pitomci'' (stipendisti).
--------------------------------------------------------------------------------
Crnogorska emigracija i omladina na školovanju u Srbiji, izdašno su ''služili srpskim dinastima'', Obrenovićima do 1903. godine, a potom Karađorđevićima. Njihov zvanični program je ''borba protiv apsolutizma knjaza Nikole, a za srpsku demokratiju''. Pokrenuta je dobro ''osmišljena propaganda'' protiv crnogorskog parlamentarizma.
Prvo udruženje cnrogorske studentske omladine u Beogradu, organizovao je srpski režim 1874. godine.
Prvobitno je imalo šest članova: Špiro Popović, Ilija Lalević, Mihailo Vukčević, Mitar Đurović, Marko Cemović i Miloš Šaulić.
Druga faza realizacije ''Načertanija'' je ''prenošenje četničke borbe'' iz Makedonije i sa Kosova u Crnu Goru i ''organizovanje atentata na kralja Nikolu'', što je pokušano 1907. i 1909. godine. Među Crnogorcima u Srbiji, koji su bili ''aktivni'' protiv Crne Gore, posebno se isticalo njih desetak. Ponešto o svima.
Marko Pantov Cemović (1873 - 1941), srpski pitomac iz Crne Gore, na školovanju u Srbiji i Rusiji. Počeo je bogosloviju u Prizrenu, a završio u Beogradu. U Rusiji je izučio duhovnu akademiju i pravni fakultet.
Bio je visoki srpski konzularni činovnik u Carigradu. Dok je bio na školovanju u Rusiji, podaci kazuju da je, zajedno sa Milošem Šaulićem, pripadao ''tajnom udruženju'' za ''neutralisanje'' interesa crnogorske države i crnogorskog naroda. U jednom pismu Ljubomiru Kovačeviću, ministru prosvjete u Srbiji, zaduženom za provođenje ''Načertanija'', Marko Cemović Srbiji ''nudi' priključenje dijela Vasojevića (Donje Vasojeviće) u ''turskoj granici'', koji se ''lavovski drže u borbi protiv knjaza Nikole, koji propovijeda svecrnogorstvo''.
--------------------------------------------------------------------------------
Marko Backović, učitelj, pripadao je emigrantima u Beogradu. Autor je knjige ''Crna Gora pri kraju XIX vijeka'', Beograd, 1885. godine, pune uvreda i optužbi na račun knjaza Nikole i Crne Gore.
Božo Petrović, rođak i ađutant knjaza Nikole i čuveni crnogorski emigrant, dobio je u Beogradu apartman, u kome su se okupljali crnogorski nezadovoljnici i protivnici.
Tomo Orahovac, Savo Ivanović i Janko Spasojević su bili potuđenici. Prihvatili su politiku i ideje i kreirali propagandu ''Velike Srbije'' i bezuslovni ''ulazak Crne Gore u granice Srbije''. Svi se ovi, preko pisama, hvališu svojima u Crnoj Gori, da ''dobijaju po deset i više dukata i da ništa ne rade u Srbiji'', što je bilo voema privlačno za lakovjerne. Poznato je da je Vlada Srbije davala ''apanažu'' samo onim crnogorskim emigrantima, doseljenicima i studentima, koji su ''radili za srpsku stvar, na štetu Crne Gore''.
Ostali su teško živjeli, što je vidljivo na primjeru bivšeg crnogorskog serdara Jola Piletića, koji je živio na periferiji Niša u Srbiji.
Srpski ministar inostranih djela, Andrija Nikolić, cijeneći njegove ''zasluge za srpstvo'', donio je Jolu Piletiću rješenje o povećanju mjesečne novčane pomoći na 150 dinara, 1893. godine. I prije, i poslije ovog rješenja, pomoć se neredovno isplaćuje.
Pošto za posljednja četiri mjeseca nije primio ni ''prebijene pare'', bivši crnogorski serdar Jole Piletić, pismom moli Savu Grujića, predsjednika ministarskog savjeta Srbije, da mu redovno šalju novčanu pomoć i kaže da se ''namučio živijeh muka''. On ga u pismu ''kumi Bogom i čašću'', da izvoli narediti blagajniku Ministarstva spoljnih poslova da mu se, za ''sva četiri mjeseca'', pošalje izdržavanje i, ubuduće, da mu se redovno šalje, jer ''nema niotkuda druge pomoći'', već mu je ovo sve i ''misli da nije pravo, niti je razlog, kod određenog mu izdržavanja, da umre gladan''.
Narodna stranka bila je utočište za crnogorsku emigraciju u Srbiji, kao i za organizovanje atentata na knjaza
Iz tih dana je i knjiga (pamflet) ''Nekoliko krvavih slika iz albuma Petrović - Njegoševog doma'', štampana u Osijeku 1898.godine, ''o trošku generalisima Milana Obrenovića'', a vjerovatnije ''sredstvima zvaničnog srpskog režima&''. Knjigu potpisuje (nepostojeći) Glavni odbor crnogorske emigracije u Beogradu. Smatra se da je njen autor Savo Ivanović, emigrant sa Cetinja, raniji cnrogorski vojni pitomac i ađutant knjaza Nikole, uporno ''sokoljen'' od Maša Vrbice.
Knjiga vrvi uvredama i omalovažavanjem crnogorske države i crnogorske dinastije Petrović. Pisana je najgrubljim ''kočijaškim rječnikom, natopljenim patološkom mržnjom protiv svega što je crnogorsko''. U ovom pamfletu, Petrovići su ''narodna kuga'', ''božja kazna'', ''Pilati'', ''otrovi'', ''zvjerad u čovječijoj koži'', ''otužni i prepredeni zlikovci'', ''sramotna i hajdučka kuća'' i sl. Mladom vladici Radu i njegovoj majci Ivani Proroković - Petrović, upućuju se najvulgarnije psovke. Njeguško pleme, koje je iznjedrilo vladajuću kuću Petrovića, naziva se ''lacmanskim'', a svi Njeguši ''čarapani i palinoge''.
Nasuprot Petrovićima, potuđenici ''veličaju časnu uzvišenost i zavjetnu srpsku misao Obrenovića''. Bilo je više crnogorskih potuđenika u Srbiji, koji su se, zajedno sa Savom Ivanovićem, upregli u anticrnogorsku prljavu propagandu. Prednjačili su Tomo Orahovac i Marko Backović.
Crnogorska školska omladina u Beogradu, pod okriljem zvanične Srbije, osniva svoj ''politički klub'' 1903. godine. Nakon dvije godine - 1905. godine, opet uz pomoć srpske vlasti, donosi program ''Riječ crnogorske univerzitetske omladine''. Na donošenje crnogorskog Ustava, ovaj beogradski klub reaguje ''Peticijom''. Tačkom 8. Peticije, ''podržava se srpska vlast, diskvalifikuje crnogorska politika i osuđuju crnogorski separatizam i crnogorski provincijalni interes''.
Sljedeće - 1906. godine, crnogorska univerzitetska omladina u Beogradu, u listu ''Riječ crnogorske univerzitetske omladine'', obraća se ''Proglasom'', u kome veoma ružnim riječima govori o Crnoj Gori, knjazu Nikoli i crnogorskoj politici.
Uz crnogorsku emigraciju bili su ondašnji listovi ''Odjek'' i ''Delo'', dok su se emigraciji žestoko suprotstavljali listovi ''Sloboda'' (San-Francisko), ''Dubrovnik'', ''Srbobran'', ''Naše doba'', ''Srpski glas'' i ''Branik''.
''Novosadska zastava'' jednim člankom karakteriše crnogorsku emigraciju i konstatuje da su crnogorski emigranti u većini ''srebroljupci'' i da su emigrirali ''iz ličnih uvreda'', a ne iz ''opštih pobuda''.
Crnogorska emigracija u Beogradu, uz novčanu pomoć srpskog režima, pokreće nedjeljnik ''Crna Gora'', 1908. godine.
Pošto je konstituisana Narodna skupština na Cetinju, saglasno novom crnogorskom Ustavu, grupa velikosrpstvu privrženih poslanika podnosi (crnogorskoj) Narodnoj skupštini zahtjev, naslovljen ''Adresa'', koju svojeručno potpisuje Marko Cemović, onda srpski konzularni činovnik. Ovom ''Adresom'' se traži da se (crnogorska) Narodna skupština nazove ''Srpska narodna skupština Knjaževine Crne Gore''.
Knjaz Nikola je odlučno reagovao i odmah bio napadnut od crnogorskih emigranata, da ''vodi politiku očuvanja crnogorske države'', što je krajnje neprincipijelno prema Srbiji. Dakle, za crnogorske potuđenike u Srbiji, svako ''vođenje crnogorske nacionalne politike je izdaja srpstva''.
Zanimljivo je ''protesno'' pismo knjaza Nikole svome rođaku, Šaku Petroviću, predsjedniku Crnogorske narodne skupštine (1906), u kome se kaže:
''Dragi Šako, razumio sam da je naša Skupština riješila nazvati se Srpsko-crnogorska narodna skupština.
Ja protiv toga nemam ništa, ali ne znam što je poslanike naše na to navelo... Već kada je Skupština sebi dala ovu titulu, što ista zaboravi mene s predlogom na vladu, da se i ja prozovem: ''Mi, po milosti božjoj knjaz i gospodar Srpsko-crnogorski''. Jer kada su već gospoda, naši narodni poslanici htjeli i, za dobro naše, da potkrijepe ''Černogorska'', sa ''Srpsko-crnogorska narodna skupština'' ili ''Hrišćansko-crnogorska narodna skupština'' ili još ''Podnebesko-narodna skupština...''.
Iz ovog ''spora'' knjaza Nikole sa Crnogorskom narodnom skupštinom, vidi se da (veliko) Srbi smatraju Crnu Goru ''srpskom zemljom'', a Crnogorce ''Srbima'', ali ne i dinastiju Petrovića za ''srpsku dinastiju'', kao ni knjaževe - Danila i Nikolu, za ''srpske knjaževe''.
Srpske dinastije - Obrenovići i Karađorđevići, formirale su snažan anticrnogorski front od crnogorske političke i ekonomske emigracije i omladine na školovanju u Beogradu i Srbiji.
U političkim borbama, u Crnogorskoj narodnoj skupštini se formira i počinje da radi Narodna stranka. Za osnovu svog političkog i nacionalnog programa, Narodna stranka ''uzima'' program Radikalne stranke Srbije. Sa sigurnošću se može tvrditi da je, ondašnja Narodna stranka, bila ''utočište'' političke aktivnosti crnogorske političke emigracije u Srbiji, pa i organizovanja atentata na knjaza Nikolu, 1909.godine.
Ondašnja ''Srpska omladina iz Crne Gore&'' u Beogradu, ''poziva narod da stupi pod zastavu Narodne stranke'' i povede borbu protiv ''naših domaćih Turaka''.
Poznato je kako je Srbija, uz pomoć ruske obavještajne službe, grozomorno uklonila dinastiju Obrenovića 1903. godine i na vlast uzdigla dinastiju Karađorđevića. Odmah potom, Srbija se upinje da se, sa crnogorskog prijestola, ukloni i crnogorska dinastija Petrovića.
Terorističku zavjeru, nazvanu ''bombaška afera'', skovali su student Todor Božović i Jovan Ćetković, koji su bili povezani sa crnogorskom političkom emigracijom u Beogradu.
Organizatori ''bombaške afere'' su Marko Daković, onda ''glavna veza'' sa zavjernicima, Todor Božović, Jovan Ćetković i Petar Novaković.
U ''bombašku aferu'' su bili još umiješani Đorđije Nastić i Vaso Ćulafić. Organizaciju su podržavali: Mihailo Ivanović, Milosav Raičević, Andrija Radović, Spasoje Piletić, Gavro Cerović i dr.
Glavnim zavjerenicima (Marku Dakoviću, Todoru Božoviću, Jovanu Đonoviću i drugima), bombe je isporučio šef gorskog (četničkog) štaba u Makedoniji.
Na spisku ''osumnjičenih'' bilo je sedamdeset lica iz Crne Gore i šesnaest koji su bili u inostranstvu. Konačno je optuženo 132 lica. Od njih su jedanaestoro aktivni učesnici. Glavni akteri: Marko Daković, Simo Šobajić, Milija Pavićević, Lazar Božović i Ljubo Pavić bili su u Srbiji. Srpska vlada ih nije htjela izručiti Crnoj Gori.

--------------------------------------------------------------------------------
Tek nakon protesta Crne Gore 1910. godine, Srbija je ''protjerala'' najistaknutije crnogorske političke emigrante: Marka Dakovića, Todora Božovića, Sima Šobajića, Jovana Đonovića i Ljuba Pavića. Oni su se ''razbježali'' po svijetu.
Cilj ''bombaške afere'' je bio da se, u toku izbora, izazovu nemiri i širi sukobi u Crnoj Gori, kako bi se u građanskom ratu srušili knjaz Nikola i dinastija Petrovića i uspostavila ''srpska vlast'' u Crnoj Gori.
Etničke osobenosti Crnogoraca, crnogorska emigracija je tumačila kao ''pokrajinske razlike u srpskom narodu''. Svuda ''objašnjavaju'' da Crna Gora može egzistirati, samo kao ''srpska država'' i to do ''određenog vremena'', odnosno do ispunjenja svog ''istorijskog zadatka''. U njihovom ''viđenju'', Crna Gora može bitisati kao ''srpski geografski prostor''. Naziv Crna Gora je ''preimenovan'' u ''Zeta'', kako se ranije, u jednom periodu, nazivala crnogorska država.
Crnogorski potuđenik u Srbiji bio je i dr Radovan Perović Tunguz Nevesinjski. On je veoma vješto ''smislio'' nekakav nepostojeći ''Tajni austro-crnogorski sporazum'' iz 1907. godine, a objavljen 1912. godine. Autor ovog lažnog ''ugovora'' je u vrijeme pisanja, bio student filozofije i književnosti u Briselu. Bio je srpski pitomac.
Radovan Perović je naumio da ovim ''lažnim ugovorom'' obznani knjaza Nikolu kao izdajnika, što je u crnogorskom narodu najveća moralna optužba. Razlog je sasvim lični. Radovanovom ocu, serdaru Peru Peroviću, tokom Veljeg rata 1877.godine, crnogorska vojska je rekvirirala četiri vola. Grupa crnogorskih ratnika, u kojoj je bio i serdar Perović, plijenila je muslimanskim porodicama, u Hercegovini, više stotina
goveda i druge sitne stoke za ishranu crnogorske vojske. Serdar Perović je nekoliko volova ''zadržao u svom dvorištu'', smatrajući da ''mu pripadaju''. Kada se to saznalo crnogorska vojska mu je uzela, ne samo zaplijenjene ''turske'', nego i četiri njegova vola. Perov sin Radovan je, iz Brisela, napisao pismo predsjedniku Vlade Crne Gore - Lazaru Tomanoviću i tražio da mu ''isplate volove'' ili će napisati da Evropa ''ima šta da čita'' i da će sva ''svjetska žurnalistika ispirati usta sa cetinjskim nazovi Kaurom i povampirenim kraljem Milanom sa Ćipura''.
Velikosrbi su stalno iznalazili ''razloge za kritiku knjaza Nikole''. Ogovarali su ga da je rat, protiv Austro- Ugarske Monarhije, ''vodio mlako'' i neodlučno, sa unaprijed ''osmišljenim'' planom. Tvrdili su da je kralj Nikola, napuštanjem Crne Gore 1915. godine, neskriveno ''izdao srpske interese'', skrivajući naredbu da ''napusti ratne odbrambene položaje na Lovćenu'', te da se na vrijeme, bez vojske, ''klonio iz Crne Gore''.
Aprila 1916. godine, našavši utočište na Seni, kraj Pariza, kralj Nikola ''daje mandat'', za sastav Vlade, Andriji Radoviću. Pod uticajem srpske vlade u izbjeglištvu, na čelu sa Nikolom Pašićem, preko Milenka Vesića, srpskog ambasadora u Parizu, crnogorska Vlada podnosi ostavku.
Andrija Radović je bivši ''otpadnik'' sa bivšeg dvora kralja Nikole, nosilac klevetničke kampanje i autor brojnih anticrnogorskih pamfleta. Bio je vojni inženjer, ministar finansija i građevinarstva, maršal dvora, načelnik Ministarstva unutrašnjih djela, državni savjetnik i, konačno, predsjednik Savjeta (Vlade u egzilu). Njegovi odnosi i veze sa kraljevskom porodicom bili su svakodnevni, usrdni i intimni, da je sebe nazivao ''četvrtim kraljevim sinom''. Njegovi savjeti i jezik bili su fleksibilni (prevrtljivi). Prešao je put od ''vatrenog Crnogorca'', do ''izdajnika'' Crne Gore.

Krajem Prvog svjetskog rata Andrija Radović je, sa još pet ministara iz crnogorske vlade, izdao kralja Nikolu i prešao na srpski kazan
Andrija Radović je prvobitno pričao da su mu ''poznate Kraljeve najskrivenije misli'', a kasnije da ''nije znao Kraljeva gnusna djela''. I kada je najžešće bio protiv kralja Nikole i Crne Gore, pred njim se pretvarao toliko, da mu je ''nudio'' prvo mjesto u jugoslovenskoj federaciji (što je moglo samo preko mrtvih Karađorđevića), koje je on, tobože, nastojao da ''skrpi''. Pri kraju Prvog svjetskog rata, Andrija Radović, sa još pet ministara iz crnogorske vlade, izdao je kralja Nikolu i Crnu Goru i ''prešao na srpski kazan'', odnosno u Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, kojeg su formirali srpska vlada i Nikola Pašić, u izbjeglištvu na Krfu.

AGRESIVNOST SRPSKIH REŽIMA
Istorijska je istina da su srpski režimi (ne i srpski narod, koji je puki izvršilac), u prošlosti i skorije, bili agresivni.
Nemanjići su poznati osvajači tuđih teritorija i porobljivači drugih naroda, skoro 200 godina (od kraja XII do sredine XIV vijeka). Osvajačkim poduhvatima se čak “ponose” Nemanjini sinovi - arhiepiskop Sava (kasnije narečeni sveti Sava) i raški (srpski) kralj Stefan Prvovjenčani i drugi. Nemanjići su redom osvajali:
Kosovo, na kome je živjelo vizantijsko i albansko stanovništvo; Zetu i Zećane, pretke današnjih Crnogoraca; Makedoniju, sa Makedoncima; Albaniju, sa Albancima; djelove Bosne i Hercegovine, sa ondašnjim Bošnjacima; Bugarsku, sa Bugarima.
Dalja osvajanja Nemanjića onemogućio je i, srpsku državu potpuno “rasturio”, mnogo veći od njih osvajač, Otomansko carstvo.
Nakon šest vjekova (1912 - 1918), na čelu sa dinastijom Karađorđevića, Srbija ponovo osvaja i svojoj državi pripaja Kosovo, na kome su živjeli Albanci, Turci, Muslimani i Romi; potom Makedoniju, koju je preimenovala u “Južnu Srbiju”, u kojoj su živjeli Makedonci, narečeni u “Južne Srbe” i Crnu Goru 1918. godine, naseljenu Crnogorcima, koju inače drsko tretira “srpskom zemljom”, a Crnogorce “Srbima”, pa je tako Crna Gora bez “Crnogoraca”.
Poznato je, takođe, da je Vojvodina, u svojoj dugoj istoriji, prvi put “prišla” Srbiji, tek 1918. godine, ali je srpski narod masovno naseljavao Vojvodinu mnogo ranije.
Naseljavali su se Srbi po Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Rumuniji, Mađarskoj i Rusiji. Bježeći ispred Turaka, zaposijiedali su tamošnje teritorije.
Prema tome, događajna istorija, ranija i savremenija, konstatuje agresivnost srpskih režima. U posljednje vrijeme se, sasvim ispravno, sa naroda “skida” kolektivna odgovornost za počinjene zločine prema drugim narodima i personalizuje odgovornost pojedinaca - naredbodavaca i izvršilaca. Uporedo s tim, mnogo se šta prašta, ali se teško zaboravlja. Praštanje je osobina velikih ljudi i plemenitih naroda, što je ljudski i civilizacijski.

GENOCID NAD SRBIMA
Osvajanje okolnih, nesrpskih zemalja, srpski režimi su “obrazlagali” ugroženošću srpskog stanovništva i srpskih interesa u tim sredinama i genocidom nad srpskim narodom.
Tokom Drugog svjetskog rata (1941 - 1945), hrvatski ustaški režim vršio je genocid nad srpskim narodom, na hrvatskim i bosansko - hercegovačkim prostorima, ali ne u broju kako se to često kazuje.
Nauka je razjasnila demografski nestanak srpskog naroda, u Drugom svjetskom ratu. Poznato je nekoliko dokumentarnih studija (knjiga). Navodimo samo dvije najnovije: Vladimir Zirojević: “Gubici stanovništva Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu” i Bogoljub Kovačević: “Žrtve Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji”.
Nad srpskim stanovništvom su vršili genocid, ne samo hrvatske ustaše, nego i režimi srpskog generala Milana Nedića i pukovnika Draže Mihailovića, zajedno sa Njemcima - okupatorima Srbije. Samo u Beogradu je “ubijeno, većinom masakrirano (“zaklano”) 100.000, a u Nišu i drugim gradovima Srbije, “više od 100.000 stanovnika”. Njemci su vršili genocid i nad svojim, kao i nad drugim narodima.
Prema tome, nad srpskim narodom genocid su vršili hrvatske ustaše, srpski četnici, Nedićevi kvislinzi, ali i režimi Obrenovića i Karađorđevića. Ubijali su, sakatili i, sa prijestola, zbacivali jedni druge, uz velike žrtve protivnika i to često, brat brata, otac sina i sin oca.
Istorijska je istina da su velikosrpski režimi vršili genocid nad Crnogorcima, Makedoncima, Albancima, Muslimanima i Hrvatima, u periodu od 1912. do 1945. godine, pa i posljednje decenije XX vijeka (1991- 1995) i nad Albancima na Kosovu i u Metohiji 1999. godine. Ubijani su ljudi, pljačkana imovina i paljene kuće. Sjetimo se samo Božićnog ustanka u Crnoj Gori 1919. godine i pogroma Crnogoraca od strane
srpske vojske, sve do 1926. godine.
Tragično su stradali i Muslimani u Vraneškoj Dolini, u Šahovićima kod Bijelog Polja, 1924. godine. Poznati su zločini srpskog četnika Draže Mihailovića i popa Đujića, kada je samo 1943. godine likvidirano 20.000 ljudi, spaljena čitava naselja, opljačkana i uništena imovina.
Ilustrativan primjer velikosrpskog bezumlja i genocida nad Hrvatima i Muslimanima, su “Instrukcije” Draže Mihailovića majoru Đorđiju Lašiću, komandantu crnogorskih četničkih formacija, od 20. decembra 1941. godine, u kojima se kaže;
“Stvorite Veliku Jugoslaviju i, u njoj, Veliku Srbiju, etnički čistu, u granicama Srbije, Banata i Bačke. Čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nacionalnih elemenata”. U “Instrukcijama” se nalaže da se, “u krajevima očišćenim od narodnih manjina i nacionalnih elemenata, izvrši naseljavanje Crnogoraca”.
U Kraljevini Jugoslaviji vršen je neprekidni duhovni genocid nad crnogorskim, hrvatskim, makedonskim i albanskim narodom (nametanje srpskog jezika, literature, školskih programa, udžbenika, duhovnosti i svega što ima značaja za srpstvo). U Ustavu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, od 23. juna 1921. godine (član 3) i Ustava Kraljevine Jugoslavije, od 3. septembra 1931. godine, bio je u upotrebi srpsko - hrvatsko - slovenački jezik. Ostali narodi: Crnogorci, Makedonci, Albanci, Muslimani, Mađari, Rumuni i drugi, imali su “pravo” i veliku “privilegiju da govore srpskim jezikom”.
Konačno, (veliko)Srbi bi morali da shvate da, sve što “traže” za srpski narod, moraju “ponuditi” ostalim narodima u Srbiji, da i oni ostvaruju ista prava, da stvaraju “svoje” nacionalne države i ostale nacionalne institucije, koje imaju državna obilježja. Šta bi to značilo za Evropu? Opšti rat “svakoga protiv svih”.
--------------------------------------------------------------------------------
VELIKA SRBIJA STALNA SRPSKA OPSESIJA
Brojni današnji srpski političari, državnici, duhovnici, stručnjaci i intelektualci, kao i “prosti” ljudi (od čobanina do akademika), opsjednuti su “Velikom Srbijom”. Još od pojave “Načertanija” 1844. godine, u srcima i aktivnostima srpskih “velikodostojnika”, zavisno od prilika, “tinja” ili bukti” Velika Srbija.
Današnji zagovornici velikosrpskog državnog projekta nastoje da svoj naum ostvare na dva načina.
Jedan je “pripajanje Srbiji” svih teritorija prethodne Jugoslavije, na kojima su ''Srbi'' činili većinsko stanovništvo do 1918. godine. To su teritorije:
Crna Gora, koju velikosrbi smatraju “srpskom zemljom”, a Crnogorce “elitnim Sbima”; djelovi današnje Hrvatske - Dalmacije, Lika, Kordun, Banija i Slavonija; čitav Srem, Banat, Bačka i Baranja; djelovi Bosne i čitava Hercegovina; cjelokupna Makedonija, koju Srbi smatraju “Južnom Srbijom”, a Makedonce “Južnim Srbima”.
Dakle, sve ove tuđe teritorije (i nezavisne države) su proglašene “srpskim zemljama”, a Bošnjaci, crnogorski Muslimani, Crnogorci i Makedonci “preimenovani” u Srbe.
Druga “mogućnost” stvaranja Velike Srbije je “ujedinjenje Srbije, Crne Gore, Republike Srpske u Bosni i Hercegovini i Republike Srpske Krajine (koja više ne postoji ni na papiru), u jednu “srpsku državu”.
Odavno je jasno svima u Evropi, osim srpskim nacional-šovinistima, da je projekat (“načertanijevske”) “Velike Srbije” nerealan i neizvodljiv. Javni je šovinizam danas smatrati Crnu Goru “sprskom (državom) zemljom”, a Crnogorce Srbima. U Crnoj Gori ima Srba (po popisu iz 1991. godine, ispod 10 odsto) i to niko normalan ne spori, ali oni nemaju pravo da Srbiji u “miraz prinesu” crnogorsku državu.
Istim popisom (1991) iskazano je 551.557 Crnogoraca (odnosno pripadnika crnogorske nacije) i to:
380.484 u Crnoj Gori; 140.024 u Srbiji; 31.069 na teritoriji ostalih bivših jugoslovenskih republika. Slično je i sa Makedonijom, koja nije srpska država (zemlja), jer Makedonci tako ne misle i ne smatraju se Srbima. Ni Bošnjaci se ne osjaćaju “Srbima islamske vjere”, a to nijesu ni crnogorski, ni sandžački Muslimani.
Savremenom demokratskom svijetu je jasno, sem srpskim šovinistima, da nezavisne (nesrpske) države i nesrpski narodi u njima, neće dobrovoljno da se “utope” u zamišljenu Veliku Srbiju”. Neće da izvrše “samoubistvo u prisustvu srpskih vlasti”.
Rat, koji su (srpska) Jugoslovenska narodna armija, njen rezervni i dobrovoljački sastav, policija i paravojne jedinice, vodili za osvajanje tuđih teritorija i drugih (nesrpskih) naroda, u periodu od 1991. do 1995. godine (djelova Hrvatske, djelova Bosne i čitave Hercegovine, uništavajući Hrvate i Muslimane), kao i protiv svog, jugoslovenskog naroda - Albanaca, na Kosovu i u Metohiji, 1999. godine, raskućio je i
srpski narod u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na kosmetu i nanio neprocjenjive moralne, političke, materijalne i ljudske žrtve (državi) Srbiji. Ovi ratovi su zatrli svaku želju susjednih naroda za bilo kakvom državnom zajednicom sa Srbijom.
--------------------------------------------------------------------------------
HUMANO PRESELJAVANJE STANOVNIŠTVA
Davno je ''sročena'', u novije vrijeme je aktuelizovana, politika ''preseljavanja stanovništva'' i to ''humanog preseljavanja''. Sjetimo se dogovora bivšeg predsjednika Savezne Republike Jugoslavije - Dobrice Ćosića i hrvatskog predsjednika - dr Franje Tuđmana u Dubrovniku, o podjeli Bosne i Hercegovine između Srbije i Hrvatske i ''humanog preseljavanja stanovništva'' u cilju stvaranja etnički ''čistih država'' ''Velike Srbije'' i ''Velike Hrvatske''.
Tokom XX vijeka bilo je nekoliko srpskih udara na Crnu Goru sa ciljem rasturanja crnogorske države i uništenja crnogorske nacionalnosti
U veoma ružnom sjećanju je “obećanje” visokog političkog i državnog funkcionera Srbije - predsjednika Srpske radikalne stranke, četničkog vojvode i potpredsjednika Vlade Republike Srbije, dr Vojislava Šešelja o “humanom preseljavanju” Crnogoraca iz Srbije i Muslimana iz Raške u Crnu Goru, kao i Srba iz Crne Gore u Srbiju, ako Crna Gora “obnovi” svoju nezavisnu državu. Veoma “humana politika”, nema šta.
Poznato je da se svaki nacionalizam zasniva na negiranju drugih naroda. Nacionalizam “ne podnosi” egzistenciju drugih naroda u svojoj nacionalnoj i istorijskoj sredini. Dominacija “svog” nad “drugim” narodima, smatra se “svojim istorijskim pravom”. Umišljena “humana” preseljavanja nacionalisti “tumače” kao “manje zlo” od suživota u državi. Takav pristup doveo je do tragedije svih naroda u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, na Kosmetu i u čitavoj Srbiji (“Rat Srbije sa najvećom svjetskom vojnom alijansom - NATO, 1999. godine).
Ideologija svake velikodržavne (imperijalne) politike i konkretno zamišljene “Velike Srbije”, je, rat za teritorije, za veliku pljačku i za vlast. Sve se to u Srbiji “pravda” olinjalom tezom “srpstva”, kao ideologijom i propagandom. Istovremeno se javno propovijeda floskula o “izmišljenim narodima i nacijama”, unutar “srpskog nacionalnog korpusa”. Jedino nacionalizam ima “izdajnike” u sopstvenoj naciji. A to su svi oni, koji se drugačije nacionalno osjećaju ili drugačije razmišljaju.
Dugo su na javnoj političkoj sceni velikosrpski hegemonizam, šovinizam i imperijalizam u svim oblicima: teritorijalnom, državnom, nacionalnom, političkom, vjerskom, kulturnom i svakom drugom pogledu.
Konačno, i poslije svih srpskih ratova, protiv “svih i svakoga” i dalje je “otvoreno srpsko nacionalno i državno pitanje”. Velika Srbija je neostvarljiva. Sadašnja Republika Srbija formalno nije “samostalna i nezavisna država”, jer je u svijetu kao takva nepriznata.
Srpsko “nacionalno pitanje” moguće je riješiti na ustavan i zakonit način, proglašavanjem nezavisne države Srbije u njenim državnim (avnojevskim) granicama, kao građanske države. Mnogi srpski političari smatraju da Srbija treba da bude “federacija regija” (srpskih) - Šumadije, Vojvodine, Kosmeta, Raške oblasti i drugih. Srpski nacionalisti se “trude” da i Crna Gora bude “regija” u Srbiji.
Nije dopušteno, a ni pametno, “edukovati Srbiju”, sa strane, kao što ona podučava druge, šta joj valja činiti. To najbolje znaju, njeni većinski srpski narod i manjinski narodi, kojih je u Srbiji blizu 40 odsto.
Dobjeglim Srbima, koji žele da se vrate na svoja vjekovna ognjišta, treba omogućiti i obezbijediti im sva građanska prava, političke i ljudske slobode, kao manjinske, a nekima i kao konstitutivnim narodima u tim državama. Njihova lojalnost prema tamošnjim državama se podrazumijeva, jer su one i njihove.
Očigledna je želja većine građana Srbije da Srbija bude nezavisna, samostalna i međunarodno priznata država i da, tako organizovana, gradi povjerenje među susjedima. Samo nezavisne i međunarodno priznate države, Srbija i Crna Gora, mogu graditi svoje nove međusobne odnose i saveze, neposredno i u okviru Pakta za stabilnost jugoistočne Evrope. Svaki drugi pristup će i dalje Srbe “činiti izgubljenim narodom u vremenu i prostoru, a Srbiju nestabilnom i sve manjom državom”, smatraju mnogi srpski analitičari i političari.
--------------------------------------------------------------------------------
SRPSKI UDARI NA CRNU GORU
Tokom XX vijeka bilo je nekoliko srpskih udara na Crnu Goru, zdušno pomaganih “srpstvu odanim” Crnogorcima, sve sa jasnim ciljem rasturanja crnogorske države i uništenja crnogorske nacionalnosti.
Poznata je odluka Narodne sku-pštine Srbije - o pripajanju Crne Gore Srbiji po završetku Prvog svjetskog rata, usvojena ratne 1915. godine u Nišu, neposredno uoči bježanije srpske vojske i Vlade iz zemlje, a što im je omogućila, žrtvujući sebe, crnogorska vojska.
Ova odluka je sprovedena organizovanjem nelegalne i nelegitimne “Podgoričke skupštine” 1918. godine,
od strane zvanične Srbije. Crna Gora je prethodno okupirana, od strane srpske vojske, a potom bezuslovno pripojena Srbiji. Sve se odvijalo skriveno od crnogorskog naroda i mimo učešća crnogorskih legalnih državnih organa (Narodne skupštine, Vlade i Kralja). Sve je “obavljeno” za rekordno kratko vrijeme, upotrebom srpske vojske i “srpske omladine” u Crnoj Gori.
Gušeći Božićni ustanak Crnogoraca (1919 - 1926), srpska vojska i žandarmerija, predvođene Popovićem, Kalabićem i drugim, pobila je stotine ustanika, silovala stotine žena, zapalila hiljade kuća i opljačkala cjelokupnu imovinu i desetine hiljada grla stoke. Zajedno sa srpskom vojskom, bili su i mnogi zabludjeli crnogorski omladinci. O svemu ovome, uz živo narodno pamćenje, sačuvani su brojni dokumenti.
“Žabljački ustav” je na prepad i na brzinu “sklepan” i, sasvim je mirno i “legalno” pripojio Crnu Goru Srbiji, pod privremenim (tuđim) imenom: Savezna Republika Jugoslavija. Na referendumu, obavljenom za samo sedam dana, 1992. godine, zvanična crnogorska vlast postavlja svojim “podanicima” pitanje: “Da li ste za to da Crna Gora, kao suverena republika, nastavi da živi u zajedničkoj državi - Jugoslaviji, potpuno ravnopravno sa drugim republikama, koje to budu željele”. (Kakva javna sprdakarija). Službeno je saopšteno da se većina birača “izjasnila” za “da”, a minorna manjina “protiv”.
--------------------------------------------------------------------------------
Novo “mlado, pametno i lijepo” crnogorsko rukovodstvo je ucijenilo svoje građane da će podnijeti “ostavku”, ako se ne izjasne “za”.
Ostale jugoslovenske republike nijesu “pitale” svoje građane, hoće li da žive u zajedničkoj državi - Jugoslaviji, potpuno ravnopravno sa Crnom Gorom. Takvu “želju” Crne Gore ne podrža nijedna republika. Na očigled javnosti, velikosrbi i crnogorski pomagači, još jednom prevariše crnogorski narod.
Zbog toga se “Žabljački ustav” smatra “mračnom stranicom u istoriji “Južnih Slovena”. Ustavnim pučem Savezne (srpske) skupštine Jugoslavije, od 6. jula 2000. godine, Crna Gora je, i zvanično, “brisana” kao republika, u toj vještačkoj tvorevini - (srpskoj) Jugoslaviji. Za samo nekoliko minuta, sakriveno od zvanične crnogorske vlasti i javnosti, Crna Gora “ustavno” postade sastavni dio Srbije, pod privremenim tuđim imenom - Jugoslavija.
Tek 1997. godine, Crna Gora pravi istorijski zaokret, koji će imati pozitivan uticaj na sve bivše jugoslovenske i balkanske zemlje.
Ova nesuvisla dvočlana federacija, odnosno njena savezna administracija, po nazivu “jugoslovenska”, a po aktivnostima “srpska”, pokušava makar privremeno da “ospori” najstarijoj državi na Balkanu - Crnoj Gori, pravo na samostalnost i nezavisnost, dok su svi ostali jugoslovenski narodi to pravo ostvarili.
Velikosrpska politika i propaganda su oslonjene na neke prosrpske političke stranke u Crnoj Gori, koje baštine srpsku ravnogorsku četničku ideologiju, kao i na neke, po nazivu crnogorske naučne, kulturne i društvene institucije, te grupe književnika i novinara i Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori.
--------------------------------------------------------------------------------

CRNOGORSKI OTPORI
U posljednje vrijeme uspostavlja se snažan front odbrane Crne Gore od velikosrpskog hegemonizma. U periodu od 1997. godine pa nadalje, Crna Gora je obnovila skoro sve svoje državne funkcije i na sigurnom je putu da uspostavi punu samostalnost i državnu nezavisnost. Povratila je skoro sva, ranije na federaciju prenijeta ovlašćenja, sem vojske i kontrole vazdušnog prostora. Crna Gora ne uplaćuje u federalne kase ni jedne “prebijene” pare, ne “uživa” nikakve federalne “blagodeti” i ne koristi nikakve federalne “usluge”. Trpi samo štete od nepriznate i nelegitimne savezne vlasti. Iako ne de jure, Srbija je de facto nezavisna država od 1989. godine, jer svojim Ustavom nije prenijela ni jednu važniju funkciju na federaciju. Crna Gora sličan status uspostavlja tek od 1997. godine.
Prema tome, Jugoslavija kao savezna država (dvočlana federacija), postoji samo “na papiru”. Njena savezna vlada i sve savezne ustanove su par excellance paras-rpske ustanove. Služe za “disciplinovanje” Crne Gore, pošto ne mogu njome upravljati.
--------------------------------------------------------------------------------
DIPLOMATSKI ODNOSI CRNE GORE I SRBIJE
Sve do međunarodnog priznanja državne nezavisnosti Crne Gore i Srbije 1878. godine, na Berlinskom kongresu, njihovi međudržavni odnosi svodili su se na “diplomatske susrete” (“ad hoc diplomatiju”, odnosno povremenu komunikaciju.
Tek poslije Berlinskog kongresa, Crna Gora uspostavlja zvanične diplomatske odnose sa zemljama u okruženju. Zbog materijalnih nemogućnosti, Crna Gora otvara svoja diplomatska predstavništva (poslanstva) samo u okolnim imperijama: Turskoj, Austro-Ugarskoj, Rusiji, Velikoj Britaniji i Francuskoj.
Zvanične odnose sa Srbijom, Crna Gora uspostavlja kasnije, tek 1897. godine. Tada zvanična Srbija otvara svoje poslanstvo na Cetinju, koje povremeno biva “zatvoreno”, zbog međusobnih političkih trzavica. Bilo je to vrijeme vladavine kralja Aleksandra Obrenovića, u Srbiji i knjaza Nikole, u Crnoj Gori.
Srpske diplomate (opunomoćeni otpravnici poslova) na Cetinju, bili su: pukovnik Jevrem Velimirović (1897), pukovnik Aleksandar Mašin (1897-1890), generalštabni pukovnik Vasilije Antonić (1901-1902), Miloš Vasić (1903-1907), Jovan Jovanović (1908), Todor Petković (1909-1911), dr Mihailo Gavrilović, (1911-1915), Ljuba Mihajlović (1915-1916) i Tihomir Popović (1917-1918), kada su prestali diplomatski odnosi, bezuslovnim pripajanjem države Crne Gore Srbiji.
Kao što se vidi, Srbija među posljednjim evropskim državama uspostavlja diplomatske odnose sa Crnom Gorom. Poslije nje, početkom XX vijeka, diplomatske odnose sa Crnom Gorom uspostavljaju samo Sjedinjene Američke Države i Njemačka. Sve ostale su ih uspostavile ranije.
Dok je crnogorska vojska krvarila na drinskom frontu i Sandžaku, Vlada Srbije se bavila pripajanjem Crne Gore Srbiji
Diplomatske odnose sa Srbijom, na recipročnoj osnovi, Crna Gora uspostavlja poslije balkanskih ratova i razgraničenja sa njom. Tek 19. oktobra 1913. godine, za izvanrednog poslanika i opunomoćenog ministra, u crnogorskom poslanstvu u Beogradu, imenovan je Lazar Mijušković, predsjednik Državnog savjeta u penziji. Poslanstvo se nalazilo u Svetosavskoj ulici, br. 41. Poslanstvo su činili: poslanik, kavaz i poslužitelj.
U toku Prvog svjetskog rata, zajedno sa Vladom Srbije, u Niš se seli i crnogorsko poslanstvo. Nakon okupacije Srbije i Crne Gore od Austro - Ugarske monarhije, prestalo je sa radom crnogorsko poslanstvo u Srbiji.
--------------------------------------------------------------------------------
DOBROVOLJNO RATOVANJE ZA SOPSTVENO UNIŠTENJE

Crna Gora je dobrovoljno ušla u Prvi svjetski rat (1914 - 1918), isključivo motivisana odbranom Srbije od Austro - Ugarske monarhije; time je bila na "pravoj" - pobjedničkoj strani i tako ''izvojevala sopstveno uništenje'' kao samostalne države i odavno konstitisane nacije.
Petar Plamenac, bivši ministar spoljnih poslova u Vladi Crne Gore, kaže: ''Mi za rat nikoliko nijesmo bili spremni. Prvi balkanski rat i Srpsko-bugarski rat 1912/13. godine, potpuno su ispraznili naše vojne magazine. Ali, bez obzira na našu spremu, čim smo se upoznali sa sadržinom austrijskog ultimatuma Srbiji, dali smo znak Beogradu, da smo gotovi, u svakoj prilici, da sa braćom podijelimo, kako dobro,
tako i zlo. Pašić nam je zahvalio i uvjeravao nas da će dijeliti bratski sa Crnom Gorom, sve ono što Srbija''.
Pripremajući napad na Srbiju, Austro - Ugarska monarhija je zahtijevala od Crne Gore neutralnost, nudeći joj teritorijalno proširenje: Skadar i Skenderiju (Skadarska Brda i Šestansku Krajinu), veći dio Sandžaka i zamašne investicije. Izražavajući istorijsku i tradicionalnu solidarnost sa srpskim narodom, Crna Gora je austrijsku “ponudu” odbila i objavila rat Austro-Ugarskoj monarhiji.
Notom od 11. jula 1914. godine, crnogorska kraljevska Vlada obavještava Beograd da je Crna Gora spremna da pomogne Srbiji. Pašić ponovo zahvaljuje i obećava crnogorskoj vojsci pomoć u oružju, džebani, hrani i novcu. Crna Gora je stupila u rat 6. avgusta 1914. godine.
Ovaj Jermen, posrbljen u Zaječaru - Nikola Pašić, nikada nije držao do date riječi. Tako su, njegove “zahvalnost i naklonost” Crnoj Gori, trajale samo nekoliko dana. Čim je Velika Britanija ušla u rat protiv Austro-Ugarske monarhije, Pašić je “predviđao” pobjedu i potpuno “zaboravio” na Crnu Goru i njenu nesebičnu vojnu pomoć Srbiji. Želio je da Crna Gora što prije nestane kao nezavisna država.
--------------------------------------------------------------------------------
Samo nekoliko primjera nečasnog ponašanja srpskog režima prema Crnoj Gori, koja je žestoko krvarila,
gladovala i, na kraju, “poginula” za Srbiju.
Poznato je da, srpskoj vlasti, predvođenoj Nikolom Pašićem, nije bilo ni “na kraj pameti”, da oslobođene teritorije od austrougarske okupacije, “dijeli” sa Crnom Gorom. Srbija nije ispunjavala preuzete obaveze prema Crnoj Gori, u oružju, vojnoj odjeći, hrani i novcu. Čak i povremenu pomoć Rusije u oružju, Srbija je u cjelosti zadržavala za sebe. I dobijenu novčanu pomoć od saveznika, namijenjenu Srbiji i Crnoj Gori,
Pašićeva Vlada je “velikodušno” dijelila. Svakom srpskom vojniku, za hranu, odjeću i obuću, davala je dnevno po sedam i po dinara, a crnogorskim vojnicima, za iste namjene, po jedan i po dinar. Tako su crnogorski vojnici, praznih vojničkih torbica, rame uz rame sa srpskim vojnicima, koji su imali pune torbe, jurišali na austro-ugarske regimente po Srbiji.
Svaku pomoć, koju su crnogorski radnici iz inostranstva slali Crnoj Gori, preko konzulata i Crvenog krsta, nije stizala na odredište - Crnu Goru. Čitav novac je zadržavala i arčila Srbija. Nijesu pomogli crnogorski zahtjevi i protesti Vladi Srbije, preko srpskog poslanika u Carigradu - Mihailovića.
Međunarodnu i svaku drugu pojedinačnu pomoć, adresovanu posebno na Crnu Goru i Srbiju, srpska vlast je uslovila Crnu Goru, postavljanjem srpskog oficira za načelnika Generalštaba crnogorske vojske. Tako je, za načelnika Vrhovne komande crnogorske vojske, postavljen srpski general Blažo Janković, koga je 21. jula 1915. godine, na toj dužnosti zamijenio srpski pukovnik Petar Pešić. I on je, kasnije, unaprijeđen u čin generala. Ova strana, “srpska” Vrhovna komanda crnogorske vojske, usmjerila je dvije trećine crnogorske vojske na srpsko ratište, u Snadžaku i Hercegovini, da “štite bokove” srpskim armijama u borbama i odstupnicama, a samo jedna trećina crnogorske vojske, angažovana je u odbrani čitave Crne Gore.
--------------------------------------------------------------------------------
I dok je crnogorska vojska žestoko krvarila na drinskom frontu i u Sandžaku, Vlada Srbije se “bavila pripajanjem Crne Gore Srbiji”. Iz Niša je poslala srpske agente među crnogorske vojnike, da ih ubjeđuju da se Crna Gora “dobrovoljno pripoji Srbiji, još dok traje rat”.

Crnogorski izaslanik, pri Vrhovnoj komandi srpske vojske, početkom Prvog svjetskog rata, bio je brigadir Jovo Bećir. Prije nego što se očekivalo, ovaj crnogorski brigadir - Jovo Bećir, se vratio “nezadovoljan, jer se uvjerio da se, u srpskoj vojsci govori, da treba izvršiti srpsko-crnogorsko ujedinjenje nasilnim putem, to jest uklanjanjem sa vlasti dinastije Petrovića”. Vratio se “ubijeđen” da, između Crne Gore i Srbije, ''ne može biti nikakve zajednice”.
Takvo sopstveno “uvjerenje” dovelo je u “nemilost” crnogorskog brigadira Jova Bećira, baš na “njegovom” crnogorskom Cetinju. I to je onda bilo moguće.
Uporedo sa agitacijom za pripajanje Crne Gore Srbiji, srpski vojvoda Radomir Putnik šalje poruku pukovniku Petru Pešiću i kaže: “Naše snage su svedene na manje od jedne četvrtine snage”. I predsjednik Vlade Srbije, Nikola Pašić, poručuje načelniku Generalštaba crnogorske vojske - pukovniku Petru Pešiću sljedeće: “Moramo se povući kroz Crnu Goru”. Našavši se skoro u bezizlaznom položaju, vojvoda Radomir Putnik, preko pukovnika Petra Pašića, apeluje na crnogorskog kralja Nikolu za “bratsku pomoć u nuždi”. Na to mu je kralj Nikola odgovorio: “Vojska je moja, a komanda tvoja”. Uz to ga još sokoli “koristi moje vojnike, kako misliš da je najbolje za zajedničku stvar Saveznika”. Pešić je to jedva dočekao i, svu crnogorsku vojsku iz Hercegovine, sa Drine i iz Albanije, angažovao da “spasava” što se još spasiti može u Srbiji. Odbrana Crne Gore je “posljednja rupa na svirali” načelnika Generalštaba crnogorske vojske - srpskog pukovnika Petra Pešića.
--------------------------------------------------------------------------------
Srpska Vlada dobjegla je u Skadar, 15. novembra 1915. godine, pošto ga je prethodno zauzela crnogorska vojska. Krajem novembra 1915. godine, ostaci srpske vojske (oko 63.000) stigli su u Podgoricu, u ostupnici za Albaniju. Za to vrijeme, crnogorska vojska ostaje sama u Srbiji i u Sandžaku i hrabro zaustavlja oko 60.000 austro-ugarskih vojnika, pod komandom generala Fon Keveša i omogućava “bježaniju” potučene srpske vojske.
Francuski poslanik (ambasador) na Cetinju, izvještava svoju Vladu u Parizu:
“Srbijanci su napustili svoju zemlju, pod zaštitom Crnogoraca”. On, dalje, ističe da su se, od strane Srbije “mnogo podcjenjivani Crnogorci, pokazali vrijednim potomcima svojih slavnih predaka”. Tokom novembra, uoči bježanije sprske vojske za Albaniju, srpski regent Aleksandar Karađorđević, čini posjetu Cetinju i kralju Nikoli i zvanično “zahvaljuje za crnogorsku bratsku pomoć Srbiji, u najte-žem vremenu”. Samo nepun mjesec dana kasnije, 9. i 10. decembra 1915. godine, na Cetinju je boravio i predsjednik Vlade Srbije - Nikola Pašić i “odao priznanje kralju Nikoli i Crnoj Gori za bratsku pomoć Srbiji”. Nakon svečane večere, koju je pripremio u njegovu čast kralj Nikola, ovaj srpski licemjer - Nikola Pašić, održao je “tajni sastanak” sa načelnikom Generalštaba crnogorske vojske, srpskim pukovnikom Petrom Pešićem i naredio mu da “izda Crnu Goru i kralja Nikolu”, što je Pešić revnosno izvršio”.
Koliko su dinasti Karađorđevića mrzjeli Crnu Goru, pokazuje sljedeći primjer. Kada je srpski kralj Petar Karađorđević posjetio Carigrad, 1910. godine, među diplomatama koje je tom prilikom primio, nije bilo crnogorskog izaslanika u Carigradu - Jova Popovića. Ondašnji srpski izaslanik u Carigradu, Jaša Prodanović, to je “obrazložio”: “Njegovo Veličanstvo zapovedalo mi je da, na diplomatskom prijemu, ne želi vidjeti Jova Popovića i to ne, kao predstavnika Crne Gore, nego lično”. Crnogorski poslanik u Carigradu, Jovo Popović, to objašnjava ovako: “Kralj Petar Karađorđević mrzi Crnogorce i sve što je crnogorsko. Najbolji dokaz za to je i što su svim Crnogorcima, odjevenim u svečanoj (svitnoj) crnogorskoj narodnoj nošnji, koji su pohitali da dočekaju srpskog Kralja, vrata srpskog Poslanstva u Carigradu, bila zatvorena”.
--------------------------------------------------------------------------------
Dalja sudbina Crne Gore, na kraju Prvog svjetskog rata, je poznata. Srpska Vlada, na čelu sa Nikolom Pašićem, iskoristila je Prvi svjetski rat za uklanjanje sa vlasti crnogorskog kralja Nikole i dinastije Petrovića, kao i uništenje crnogorske države.
Nakon proboja Solunskog fronta, 21. oktobra 1918. godine, sprskog pukovnika Dragutina Milutinovića, komandanta Jadranskih trupa, primio je u Skoplju regent Aleksandar Karađorđević i tom prilikom mu kazao: “Vama je osiguran čin generala, jer ste to i ranije zaslužili. Pri radu u Crnoj Gori, nemojte biti meka srca. Kralju Nikoli treba zabraniti dolazak u Crnu Goru, po svaku cijenu, pa makar upotrijebili i krajnja sredstva”.
Zajedno sa srpskom vojskom, na čelu sa pukovnikom Dragutinom Milutinovićem, Vlada Srbije u Crnu Goru šalje “specijalne emisare”, da rade na bezuslovnom pripajanju Crne Gore Srbiji.
Srpska Vrhovna komanda 24. oktobra 1918. godine, naređuje komandantu II armije da, “hitno prebaci u Peć činovnika srpskog Ministarstva inostranih poslova - Svetozara Tomića, jer je njegova misija najhitnije prirode”.
Sljedećeg dana, 25. oktobra 1918. godine, Milutinović izvještava svoje pretpostavljene da je u Peć stigao “naročiti crnogorski odbor” i pominje Petra Kosovića, delegata Vlade Srbije sa Krfa, koji je neposredno i samostalno opštio sa Vladom Srbije.
Jovan Plamenac: Obrazovali su divlje bande, koje su po blatu razvlačile kosti svetaca Vasilija i Petra, samo zbog toga što su svečevi crnogorski
Taj “naročiti crnogorski odbor” regenta Aleksandra Karađorđevića i Nikole Pašića, imao je “pri ruci” pedeset srpskih oficira i činovnika, porijeklom Crnogoraca - dobrovoljaca, koji su bili na raspolaganju Odboru, po zapovijesti Vrhovne vojne komande Srbije. Svi su oni zdušno radili na pripajanju Crne Gore Srbiji.
Najbolju ocjenu o radu ovog Odbora, dao je srpski pukovnik Dragutin Milutinović, u jednom pismu, kada konstatuje da su to, za agitaciju “nevješti ljudi”, a Crnogorci ih nijesu ni poznavali. On ističe da se, kao “naši” - srbijanski oficiri i činovnici “bijahu otuđili od svoje braće u Crnoj Gori”.
U Andrijevicu je, 3. novembra 1918. godine, stigao jedan od članova Crnogorskog odbora, Janko Spasojević, sa 200.000 dinara, “za potkupljivanje pristalica ujedinjenja”. Pukovnik Dragutin Milutinović obavještava svoje pretpostavljene, da je Janko Spasojević brzo “potrošio novac”, odnosno da ga je “razdijelio ljudima iz svog plemena, prije dolaska u Podgoricu”. Zbog toga Janko Spasojević hitno traži, od Vlade Srbije, “još milion franaka ili milion dinara”. I Dragutin Milutinović javlja Vladi Srbije da su, “potrebe za novcem, sve veće”, pa moli da se novac u Crnu Goru pošalje aeroplanom”.
Agenti Vlade Srbije, dinastije Karađorđevića i Nikole Pašića: Svetozar Tomić, Petar Kosović, Janko Spasojević, Milosav Raičević i drugi, odlukom svojih nalogodavaca, proglašeni su za Izvršni centralni odbor za ujedinjenje Srbije i Crne Gore, koji prelazi iz Andrijevice, u Podgoricu.
Svetozar Tomić, 3. novembra 1918. godine, izvještava srpsku Vrhovnu vojnu komandu da, poslovi na ujedinjenju, “napreduju ne može biti bolje”, kao i da je u Andrijevičkom, Beranskom i Kolašinskom okrugu “uspostavljena vlast s našim ljudima. Naši se nalaze i na čelu svih važnih institucija”. Istovremeno traži da se “avionom pošalje milion franaka”.
Jovan Simov Plamenac (1879-1944), iz Boljevića u Crmnici, predsjednik Vlade i ministar spoljnih poslova Kraljevine Crne Gore u progonstvu i jedan od idejnih i duhovnih vođa Božićnog ustanka, po povratku iz progonstva, u kojem je bio od 1918. do 1925. godine, u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, u jednom listu je napisao: “U 1918. i 1919. godini, Crna Gora je bila svedena na groblje. Bili su na hiljade njih pobijeni i na hiljade kuća spaljene. Žene, djeca i nemoćni starci bacani su živi u plamen i oganj.
Djeca su bacana kroz prozor napolje, gdje su padala na vrhove bajoneta, tamo namještenih. Nesrećnicima, koji bi još živi bili, kidani su uši, jezik i nos. Žene su silovane, pa su im poslije pod suknjama ubacivani mačkovi, koje su bezdušnici štapovima tukli i koji su raskidali trbuh žrtvama. Obrazovane su “bande”, koje su kao Huni puostošili krajeve, jedan za drugim, pljačkali sirotinju crnogorsku, skrnaveći grobove predaka, vukući kao divljaci po blatu kosti svetog Vasilija Ostroškog i svetog Petra Cetinjskog, samo zato što su svečevi crnogorski”.

POGROM CRNE GORE U KRALJEVINI JUGOSLAVIJI
Srpska vojska je okupirala Crnu Goru krajem 1918. godine. Ušla je istim putem, kojim je krajem 1915. godine, prebjegla u Albaniju, pod zaštitom crnogorske vojske.
Drastičnim sredstvima i neljudskim metodama, srpska vojska je činila masovne zločine na teritoriji Crne Gore, poslije njenog razaranja 1918. godine. Zločini su vršeni nad đacima, ženama, mlađim i starijim ljudima, koji nijesu podržavali srpsku okupaciju Crne Gore. Crnogorskim ustanicima (Božićnog ustanka 1919 - 1927), njihovim porodicama, srodnicima, roditeljima i jatacima - civilnom stanovništvu, rušeni su i spaljivani domovi, pljačkana imovina i, na svirep i podmukao način, uzimani životi. Sve crnogorske svetinje i vrijednosti, varvarski su uništavani i odnošeni. Spaljeno je preko 3.000 kuća, a stotinama stanovnika oduzeti su životi. Bila su to “besudnja vremena” decenijskog uništavanja crnogoskog naroda, što se “ne htje vezati u srpske lance”.
Samo na Rovčane (Bulatoviće i Vlahoviće) je, 13. novembra 1919. godine, krenula bratska srpska vojska, od “deset bataljona, nekoliko baterija topova, 24 mitraljeza i sa 100 mašinskih pušaka”.
U rasturanju ''Rovačke republike'', onda je ''silovano i nestalo 30 rovačkih žena i djevojaka''; utamničeno je u Kolašinu 420 žena i djece i 47 ljudi; opljačkano je 95 komada svinja; 3.000 ovaca, 446 goveda i uništeno na stotine košnica pčela; izgorjelo je 45 kuća i desetine staja za stoku i ljetnjih stanova”.
U ondašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevini Jugoslaviji, “tamnici naroda”, crnogorski narod je bio “stavljen u bijedno stanje”. Crna Gora je bila najzapušteniji i najzabačeniji kraj te države. Svakodnevne represije vojnih vlasti i žandarma (policije), doveli su stanovništvo ispod granice izdržljivosti. Samo mali broj Crnogoraca, plaćenih od beogradskog režima, imao je privilegije.
O položaju Crne Gore u Kraljevini Jugoslaviji, podaci o investicionim ulaganjima. Godišnje je ulagano po jednom stanovniku: u Crnoj Gori po jedan dinar; u Bosni po sedam dinara; u Srbiji po deset dinara; u Hrvatskoj po četrnaest dinara i u Sloveniji po dvadeset i jedan dinar.
Od 723 miliona zlatnih franaka, dodijeljenih za ratnu odštetu u Prvom svjetskom ratu, u Crnu Goru je stiglo svega pet miliona, što ne čini ni jedan odsto.
Međunarodnu i američku humanitarnu pomoć, zvanični Beograd je “dijelio” po Crnoj Gori kao “milostinju Srbije”. Sredinom četrdesetih godina, višak prihoda nad rashodima, u budžetu Zetske banovine, bio je 37 miliona dinara, a u Crnoj Gori se živjelo krajnje bijedno, ispod granice ljudske izdržljivosti. Mnoštvo je sličnih primjera zakidanja, na svakom koraku.
Srbija je, iz Prvog svjetskog rata izašla sa mnogobrojnim obavezama, pa i dugom prema inostranstvu od po 7.500 dinara po jednom stanovniku. Crnogorski dug je bio zanemarljiv. Zbog toga je Srbija nastojala da se stvori, centralistički uređena, država, kako bi sva vlast bila skoncentrisana u Radikalnoj stranci, na čijem čelu je bio Nikola Pašić (Baja). Tako su Vidovdanski ustav (1921) donijele samo srpske političke stranke: Radikalna, na čelu sa Nikolom Pašićem i Demokratska stranka, predvođena predsjednikom Ljubom Davidovićem.
Zbog toga je i jedan od ratnih ciljeva Kraljevine Srbije 1915. godine, definisan u Nišu, bio “pripajanje Crne Gore Srbiji”. To je ujedno bila i “nagrada” Crnoj Gori, koja je ušla u rat da bi spasila Srbiju od uništenja. Dogodilo se da je ratovala za sopstveno uništenje.
O bijednom životu crnogorskog naroda u (“velikosrpskoj”) Kralje-vini Jugoslaviji, izdašno su pisali listovi izvan Crne Gore.
“Glas Crnogorca”, od 26. jula 1920. godine, prenio je pisanje zagrebačkog lista “Hrvat” i beogradske “Republike” o teškom stanju u Crnoj Gori.
Zagrebački list “Hrvat”, u brojevima 74 i 75, u uvodnim člancima konstatuje da je “nesrećnom srbijanskom (okupacijom) - upravom, narod ove jadne zemlje doveden do očajnog stanja. Vrlo mali broj Crnogoraca, koji je iz Brda, dobro je plaćen i pomaže srbijansku propagandu, dok se najveći dio crnogorskog stanovništva odmetnuo u gore (šume) i bori se protiv srbijanskog nasilja. Stanje u Crnoj Gori je najsloženije. I to većinom zbog toga, što su etnički osjećaji ovog plemenitog naroda povrijeđeni i što su, današnji upravljači, narodu nametnuti protiv njegove volje, što je razjagmljeno i ono malo hrane i odijela, jer je srbijanska uprava povjerena većinom mladićima od 16. do 18. godine, koji su činili mnoge zloupotrebe; što je u Crnoj Gori uništen kućni mir; što je srpska redovna vojska i stare ljude batinala”.

--------------------------------------------------------------------------------
Beogradska “Republika”, u broju 66, između ostalog kaže: “U Beogradu se staraju da što više poraze i upropaste ono malo sirotinje crnogorske. Prošla (1919) godina bila je izuzetno rđava. Usjevi su podbacili ispod polovine. Ni manje ni više nego polovina stanovništva nije imala svoje hrane. Radova nije bilo, a na njih niko i ne misli. Zarade apsolutno nikakve nema, pa se živi na kredit ili od prodaje posljednjih ostataka imovine. Gas (petrolej) se plaća po 20 franaka za litar, a kilogram šećera, od 80 do 120 franaka.
Kad bi neko mogao da prođe Crnom Gorom i vidi kako je odjevena ona namučena sirotinja, morao bi reći da smo ispod civilizacijskih naroda. Svakog humanog čovjeka mora srce zaboljeti, kada vidi u kakvim je ritama narod odjeven i na kakvoj prostirci odmara procijeđeno i omršavljeno tijelo. Od Crnogoraca se traži nemoguće: da budu bijednici, da skapavaju od gladi, da budu mirni i da, filozofskom rezigniranošću, čekaju smrt od gladi i da budu lojalni...”.
U tekstu se, dalje, kaže da se od Crnogoraca traži da “poštuju državu, da je vole i brane, a da oni, koji govore u njihovo ime, trguju njihovim kostima i da se izmeću u dahije i siledžije. Ali, zlo dobro ne donosi. Ovakav sistem rada shvatio se u Crnoj Gori, tako da je izvjesnim faktorima u Beogradu stalo, da što više sahrane (ne da nahrane) Crnu Goru, da što više zakrve Crnu Goru, da je vazda što više unize, da bi opravdali svoju suludu politiku i da bi mogli ćariti u ovoj velikoj nesreći. Ali, varaju se. Ova gruda će se braniti od svih dušmana, od svih poniženja, u uvjerenju da će doći dan, kada će i narod dobiti riječ i prečistiti stare i nove račune”.
Stojan Špadijer, Pašićev i Stojadinovićev pristalica, na zboru beogradskih Crnogoraca u hotelu “Pariz” u Beogradu, oktobra 1928. godine, zažali što Puniša Račić “nije ispalio one metke u ljude koji sahraniše Crnu Goru i dovedoše do ovog stanja”.
Za prve izbore, u konstituisanoj (srpskoj) Jugoslaviji 1920. godine, Vlada angažuje značajna sredstva za “podmićivanje birača”. “Radničke novine” od 6. novembra 1920. godine, saopštavaju da je Ministarski savjet “odobrio kredit od 500.000 dinara”, koji je raspodijeljen okružnim načelstvima u Crnoj Gori na “slobodno raspolaganje” u cilju kupovine
Blažo Jovanović: Takozvano ujedinjenje 1918. izvršeno je protivno raspoloženju crnogorskog naroda, pomoću sile i bajoneta srpske vojske
Novac je raspoređen: Cetinju 100.000 dinara; Kolašinu 85.000; Andrijevici 85.000; Podgorici 65.000; Baru 65.000 i Nikšiću 10.000 dinara. Za “rezervu” je ostavljeno (zadržano) 90.000 dinara. U zaključku teksta se kaže: “Može li i sme li Vlada da demantuje ovu stvar? Može li i sme li da porekne ovaj dokumenat? Mi čekamo da to učini. Ali, Vlada je otćutala”.
Viši komandant italijanskih oružanih okupacionih snaga 1941. godine u Crnoj Gori, Aleksandro Pircio Biroli, konstatuje da je “bivša Jugoslavija, veoma malo, skoro ništa učinila na podizanju ekonomike Crne Gore i povećanju blagostanja stanovništva poboljšanjem životnih i higijenskih uslova; ono malo utrošenog novca bilo je namijenjeno funkcionerima, penzionerima, kasarnama i žandarmeriji”.
Aleksandro Pircio Biroli traži hitno od italijanske Vlade 150.000.000 dinara, za otvaranje javnih radova u Crnoj Gori i konstatuje: “Bez ovoga, svaka druga mjera je uzaludna”.
--------------------------------------------------------------------------------
OBNAVLJANJE CRNOGORSKE DRŽAVNOSTI
Crnogorski narod, predvođen crnogorskim komunistima, u okviru Komunističke partije Jugoslavije, zajedno sa ostalim jugoslovenskim narodima, tokom Drugog svjetskog rata (1941 - 1945), trainaestojulskim ustankom 1941. godine, četvorogodišnjom Narodno - oslobodilačkom borbom protiv okupatora i socijalističkom revolucijom, obnovio je crnogorsku državnost.
Komunistička partija Crne Gore iskazala je svoj stav o bezuslovnom i nasilnom pripajanju Crne Gore Srbiji 1918. godine. Na osnivačkom kongresu Komunističke partije Jugoslavije za Crnu Goru, 1948. godine, u svom referatu, Blažo Jovanović kaže: “Takozvano ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, u novembru 1918. godine, izvršeno je, ne samo protivno Ustavu i raspoloženju crnogorskog naroda, nego i uz pomoć bajoneta srpske vojske i to na najgrublji način, putem sile i prevare. To takozvano ujedinjenje, bilo je obično prisajedinjenje. Crnogorski narod nije imao mogućnosti da sam odlučuje o svojoj sudbini. Ali, on nije bio protiv ujedinjenja sa Srbijom i ostalim južnoslovenskim narodima. Naprotiv, on je bio za ujedinjenje, za bratsko ujedinjenje na ravnopravnim osnovama, na osnovu poštovanja njene nacionalne posebnosti”.
Očigledno je da je, za svestranu bratsku, vojnu i svaku drugu pomoć Srbiji, u svakoj nevolji kroz vjekove, a posebno u Drugom balkanskom (srpsko-bugarskom) ratu 1913. godine i u Prvom svjetskom ratu (1914 - 1918), Crna Gora “nagrađena” bezuslovnim i nasilnim pripajanjem Srbiji i uništenjem njene hiljadugodišnje državnosti i crnogorske nacionalnosti.
Obnovljena 1945. godine, Crna Gora nije imala status samostalne države u Socijalističkoj Federativnoj
Republici Jugoslaviji. To nijesu imale ni ostale jugoslovenske socijalističke republike. Crna Gora, kao republika, bila je u svemu ravnopravna sa ostalim jugoslovenskim republikama. Crnogorci, kao nacija, bili su u svemu ravnopravni sa ostalim nacijama i manjinskim narodima u Jugoslaviji.
--------------------------------------------------------------------------------
Svoj najveći materijalni i kulturni preporod, kao i ostali djelovi Jugoslavije, Crna Gora je doživjela u periodu od 1945. do 1990. godine. U relativno kratkom periodu, stanovništvo je prešlo sa petrolejki (gašnjača) na električno svjetlo; sa otvorenog ognjišta na električne šporete, frižidere i zamrzivače; sa volujskih i konjskih zaprega na traktore; sa motike, srpa i kose na samohodne poljoprivredne mašine; sa saonica (araba) i tovarnih konja na moderna saobraćajna sredstva - automobile, vozove, brodove i avione; sa drvenog i zemljanog poda u nove kuće i namještaje.
Vjekovima su se ljudi rađali, živjeli i umirali, a da ne odu kod ljekara, a odjednom dobiju besplatnu zdravstvenu zaštitu i besplatno školovanje na svim stupnjevima obrazovanja i mnoštvo drugih socijalnih, ekonomskih i društvenih pogodnosti i privilegija.
Crna Gora je doživjela svoj materijalni, kulturni i opštedruštveni prosperitet. Podsjećanja radi, Socijalistička Republika Crna Gora, u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, imala je dodatna sredstva iz Fonda za nerazvijena područja, dotacije za penzije i obrazovanje (školstvo), kursne razlike, pomoć za otklanjanje posljedica od zemljotresa 1979. godine i još neke vidove dodatnih sredstava.
Godine 1989. Crna Gora je imala društveni proizvod od milijardu i šest stotina miliona dolara (preko tri milijarde maraka). Te iste - 1989. godine, Crna Gora je (jedina uz Sloveniju) imala spoljnotrgovinski suficit. Samo Kombinat aluminijuma je tada ostvarivao po 120 miliona deviznog priliva godišnje.
Zajedno sa turizmom i drugim djelatnostima, očekivan je ukupan devizni priliv preko četiri stotine miliona dolara. Deset godina kasnije, 1999. godine, društveni proizvod Crne Gore bio je oko 360 miliona dolara (oko 700 miliona maraka), preko milijardu i šest stotina miliona dolara (preko tri milijarde maraka) i spoljnotrgovinskim deficitom oko 150 miliona maraka (75 miliona dolara). Dakle, to su (porazni) rezultati zajedništva Crne Gore sa Srbijom, u “modernoj federaciji” (srpske) Jugoslavije.
--------------------------------------------------------------------------------
TREĆA (I NAJGORA) JUGOSLAVIJA
Poslije raspada druge (i najbolje) Jugoslavije 1991. godine, srpski režim, sa predsjednikom Slobodanom Miloševićem na čelu, uz aktivnu ulogu ondašnje “poslušne crnogorske vlasti Beogradu”, stvorena je treća (i najgora) Jugoslavija - dvočlana federacija, sastavljena od republika Srbije i Crne Gore, 1992. godine.
Zamišljena je kao “osnova Velike Srbije”, privremeno pod tuđim imenom - Savezna Republika Jugoslavija, kojoj (“milom ili silom”) treba da se “prisajedine projektovane takozvane srpske zemlje”. U Srbiji je “sročen” tekst novog Ustava, koji je sa “crnogorskim ekspertima” usaglašen na Žabljaku, pa je tada popularno nazvan “Žabljački ustav”. To je bio “legalan” način da se Crna Gora “inkorporira” (utisne) u Srbiju i to “željom ondašnjih crnogorskih političkih elita i vlasti”, ali ne i stvarnom voljom crnogorskog naroda.
Ovim (saveznim) i svojim republičkim Ustavom, Crna Gora “prenosi” sve važnije državne funkcije na tusrpsko - crnogorsku federaciju. Srpskom režimu nije, ni “na kraj pameti” bilo da, funkcije srpske države, “prenese” na federaciju. Tako Ustav Republike Srbije nikada nije “usaglašen” sa saveznim (Žabljačkim) Ustavom. Federalna vlast “upravlja” samo (nadležnostima) osakaćenom Crnom Gorom i to, po pravilu, uvijek na štetu Crne Gore, njene državnosti, privrede i duhovnosti. Federalna vlast i sve federalne ustanove i organi su radili u korist srpskog režima, koji federaciju nije nizašta pitao. Zapravo, federacija se povinovala srpskom režimu. Tako je federalna vlada postala “parasrpska vlada” nad Crnom Gorom.
Zbog svega toga, slobodoumni i slobodoljubivi intelektualci (crnogorski i srpski) smatraju “Žabljački ustav” najmračnijim aktom u istoriji jugoslovenske države i prava.
--------------------------------------------------------------------------------
U praksi nije ostvarena čak ni ona “minimalna ravnopravnost” članica konstituenata - Srbije i Crne Gore. Zbog toga je raslo nezadovoljstvo u narodu, pa čak i u vladajućoj crnogorskoj partiji. Kada se Crna Gora “probudila” i spoznala svoje državne i nacionalne interese, napravila je prvi i pravi istorijski zaokret (1997) koji će imati krupne, pozitivne političke posljedice u regionu.
Poslije takvog istorijskog iskoraka crnogorske aktuelne vlasti, crnogorski orijentisanih političkih partija i većeg dijela crnogorskog naroda, kao i svih manjinskih naroda, na Crnu Goru se obrušila velikosrpska šovinistička torcida. Krenula su “srpska braća” da, makar privremeno, najstarijoj državi na Balkanu - Crnoj Gori, ospore pravo na nezavisnost i samostalnost, dok su to pravo ostvarile sve jugoslovenske
nacije.
Prvo je iz Srbije, posredstvom federalnih organa, prosrpskih partija u Crnoj Gori i direktno, krenuo specijalni propagandni rat protiv “crnogorskog separatizma”, poimljući Crnu Goru kao dio Srbije. Iz svih srpskih medija, političkih partija i državnih organa “graktalo se iz petnih žila, na sve što je crnogorsko”.
Poslije tako bučne “pripreme” terena, blokirana je granica Crne Gore prema Srbiji i prema susjedima (Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Albaniji). Ukinuti su trgovinski i platni promet sa Crnom Gorom i zaustavljen svaki dotok roba. Na scenu je stupila “privatizovana režimska” vojna sila, po imena Vojska Jugoslavije. Srbija je “hermetički” zatvorila Crnu Goru po graničnoj liniji i na svim izlaznim saobraćajnicama. Bez odobrenja takozvane, od zvanične Crne Gore nepriznate, Savezne (adekvatnije parasrpske) vlade, u Crnu Goru se nije moglo ići niotkuda - ni sa kopna, ni sa mora, ni iz vazduha. Robe, namijenjene Crnoj Gori, Vojska Jugoslavije je presrijetala, vraćala nazad ili pretovarala u svoje stokove.
--------------------------------------------------------------------------------
Nakon ovih sinhronizovanih aktivnosti, beogradski režim je izvršio “ustavni puč”, 6. jula 2000. godine, poznat kao “šestojulski puč”. Ukinuto je Vijeće republika u Saveznoj Skupštini, a izbor predsjednika SR Jugoslavije preusmjeren je, sa Savezne skupštine, “na narod”. Tako je Republika Crna Gora “svedena na srpski region”, što nije mogla, htjela i smjela da “prigrli”.
Vlast u trećoj (Saveznoj Republici) Jugoslaviji (adekvatnije: u unitarnoj Srbiji) “bila je kao nekada u državi Zulu. Tamo gdje je kralj, gdje su njegovi šatori, sluge i robovi - tamo je vlast. Slobodan Milošević je gazdovao preduzećima, kontrolisao finansijske tokove u zemlji, primao strane državnike, sklapao međunarodne ugovore, uređivao medije i komandovao vojskom i policijom”, kaže prof. dr Vojin Dimitrijević. On konstatuje: “Bila je to mitingaška spoljnja i unutrašnja politika. Vlast se inatila sa čitavim svijetom, osim sa Bjelorusijom i Kinom, a sa osloncem na Libiju i Irak, jer se i ove države čvrsto drže svoga plota”.
Takozvane “plemenske skupštine” rastaču jedinstvo crnogorskog nacionalnog tkiva sve sa ciljem rušenja crnogorske države

U posljednjoj deceniji XX vijeka, srpska zvanična politika, njena vladajuća elita (režim) i ne mnogo bolja opozicija, šire mržnju i ''duvaju u ratne rogove'' po Crnoj Gori. Vode specijalni medijski rat, nude hegemoniju i izolaciju od ''ostatka svijeta'', propovijedajući brutalnu diktaturu, kao ''spasenje Crne Gore od gramzivog okruženja''. Na svom ''imperijalnom putu'' gaze ustavne, političke i ljudske slobode, prava, demokratski život i svaki napredak Crne Gore.
U aktivnostima na uništenju crnogorske države, nacije, crkve i njene duhovnosti uopšte, prednjače Srbi ''poreklom iz Crne Gore'', odnosno ''terazijski Crnogorci'' i njihovi trabanti u Crnoj Gori. Parcelišu Crnu Goru na davno prevaziđena plemena, nahije i teritorije i ''obrazuju plemenske skupštine'', na čelu sa  povampirenim plemenskim poglavicama, što je recidiv XVII, XVIII i XX vijeka. Time se želi stvoriti utisak kod neobrazovanog stanovništva, da crnogorska nacija nije nikad konstituisana, odnosno da je Crna Gora na ''rodovskom i plemenskom stupnju razvoja''.
Zvanična srpska politika i srpska vladajuća elita, uz pomoć svojih političkih ekspozitura u Crnoj Gori, pokušavaju da Crnogorcima ospore pravo na svoju državu i naciju i da je, što je moguće više, ''zadrže'' u srpskom nacionalnom korpusu i velikosrpskom projektu. Praviti ma kakvu državnu zajednicu sa takvom Srbijom, za Crnu Goru je pogubno. Svi srpski režimi, u posljednjih dvjesta godina, osporavaju crnogorsku državnost, negiraju crnogorsku nacionalnost, kulturu, jezik, crkvu i sve druge crnogorske osobenosti, nastojeći da ''srpče'' Crnogorce. Na svaki način se pokušava uniziti Crna Gora. Bezočno i bezobzirno se klevetaju crnogorski politički i državni organi, vodeći državnici, političari i sve crnogorske institucije. Svi ljudi, a posebno nosioci političkih funkcija i ovlašćenja, koji se zalažu za nezavisnu crnogorsku državu i njen nacionalni, kulturni i materijalni prosperitet, kvalifikuju se ''izdajnicima srpstva'' i ''slugama Zapada''. Oni žele da Crna Gora žrtvuje samu sebe, za interese ''vaskolikog srpstva'', što je ideološka i politička odrednica za osvajanje teritorija okolnih država.

ANTICRNOGORSKA DJELATNOST SRPSKIH STRANAKA U CRNOJ GORI
Srpske ''prosrpske'' stranke u Crnoj Gori su ogranci ili privjesci političkih partija Srbije i, po pravilu, zastupaju (veliko)srpske interese u Crnoj Gori. Za takav odnos i ponašanje, jednom broju rukovodstava ovih partija (i stranaka), Srbija ''daje'' namještenje u Beogradu, federalne funkcije, plate i stanove. U tome su sadržani njihovi stranački programi, interesi i ideologija. Zbog toga nastoje da obezbijede ''jedinstvo srpskih interesa u Crnoj Gori'', što podrazumijeva uništenje crnogorske države, crnogorske nacionalnosti i duhovnosti. Sve se to radi pod okriljem sadašnje (srpske) Jugoslavije, koja praktično ne funkcioniše od kada je nastala. Ta bitka se bije i na javnoj sceni, po crnogorskim trgovima i u javnim istupima, parolama i ikonografiji.
Narodna stranka i, iz nje nastala, Srpska narodna stranka, te Socijalistička narodna partija i, iz nje nastala, Narodna socijalistička stranka i mnoštvo srpskih desničarsko - ljevičarskih minornih stranaka i interesnih grupa i njihovo članstvo, se ''nakostriješe'' na svaki pomen crnogorstva.
Narodna stranka se ''uspješno'' vratila svom izvornom srpskom nacional-šovinizmu. Njeni čelnici se ''ozbiljno'' ljute što, ''višak'' njihovog srpskog nacionalizma ne može da ''stane'' u crnogorske medije, posebno u ''male'' televizijske ekrane. Ova stranka se beskrupulozno angažuje, u Crnoj Gori i inostranstvu, na ruženju i rušenju crnogorske države i njenom ''integrisanju'' u srbijanske regione.
Skoro sve stranke, sa prefiksom ''srpska'', u Crnoj Gori su ekstremne i militantne. Izmećari su svake srpske vlasti i gaje patološku mržnju prema crnogorskim svojstvima i obilježjima.
''Terazijski Crnogorci'', koji su zaposjeli stotine fotelja u nepostojećoj federaciji i političkom, privrednom i kulturnom životu Srbije, hoće Crnu Goru za ''taoca''. Oni se, ''iz ratnih i petnih žila'' angažuju na širenju ''epidemije srpstva'' po Crnoj Gori, kako oni kažu ''srpskoj zemlji''. Uz prosrpske stranke, kao ''šipka uz pušku'' su i novokomponovane ''plemenske poglavice'' u Crnoj Gori. To je bukvalno brukanje nekada uglednih crnogorskih plemena i plemenskih glavara. Svi oni, svjesno ili nesvjesno, rastaču jedinstvo crnogorskog nacionalnog tkiva, pokušavajući da reafirmišu prevaziđeni plemenski partikularizam i mentalitet, podstičući unutrašnje narodne podjele, sve sa ciljem rušenja crnogorske države.
Smatralo se da su plemena u Crnoj Gori odavno ''uspavana'' forma socijalne strukture i ''zaturena'' negdje u starim enciklopedijama i narodnim umotvorinama. Treba imati u vidu i činjenicu da su Crnogorci, uvijek pamtili i danas znaju, ko od koga plemena potiče i ko kojem plemenu pripada.
Današnja ''plemanska'' okupljanja po Crnoj Gori, usmjerena su na rušenje crnogorske države i bezuslovno pripajanje Srbiji, kao 1918. godine. Najradije bi Crnu Goru ''sveli'' na četiri nekadašnje crnogorske podlovćenske nahije, koje ni Turska nije mogla savladati. Ostale djelove (teritorije) crnogorske države, rado bi ''pripojili Srbiji'', a sve pod geslom ''očuvanja nepostojeće Jugoslavije'', što je samo privremeno ime za ''Veliku Srbiju''. Najbrojniji su ''vikend plemenici'', koje organizuje i, od jednog do drugog skupa (mjesta) prevozi Socijalistička narodna partija. Iako je Socijalistička narodna partija stvarni organizator, treba reći da je u Beogradu ''glavni štab'' plemenskog okupljanja u Crnoj Gori.
Iz javnih medija je vidljivo da su anahrona plemenska okupljanja ''duvanje u ratne trube'' za očuvanje nepostojeće Jugoslavije. Prethodna se ''raspala'', jer je nijesu htjeli srpski nacionalisti. Ova treća, nikada se čestito nije konstituisala, a ni efikasno djelovala. Nikakvu Jugoslaviju neće srpski nacionalisti, srpske političke elite i najveći dio srpskog naroda. Oni hoće ''Veliku Srbiju'', privremeno pod tuđim imenom.
Svaka Jugoslavija je, za Srbe, ''veliko zlo'' i ''grobnica srpstva''. Njihova je teza ''neka svaku Jugoslaviju nosi mutna Marica''. Konstituisana je teorija o ''zavjeri čitavog svijeta protiv Srba'' i to ''novim svjetskim poretkom''. U suštini, radi se o ''zajveri Srba protiv čitavog svijeta''. Srpski režim (pozicija i opozicija) suprotstavio je ''novom svjetskom poretku'', svoj ''novi srpski poredak'' - ''osvete Turcima i ustašama'' i
stvaranja ''Velike Srbije''. Zato svako ''razdruživanje'' Crne Gore od zajedničke države sa Srbijom, srpski šovinisti smatraju ''smanjivanjem države Srbije'' i ''crnogorčenjem'' Srba.
Po svojoj organizaciji, ciljevima i sadržini, plemenska okupljanja su očigledno retrogradna. Svuda u svijetu, sem u Amazoniji i Okeaniji, plemena su iščezla, odnosno ''svjesno srasla'' u narodne zajednice (nacije).
Na ''vaskrsavanje'' plemena treba gledati i kao na ''posljednju odbranu Velike Srbije'' u Crnoj Gori.
--------------------------------------------------------------------------------
Sjedište okupljanja ''savremenih plemenskih poglavica'' je Manastir Morača, pod okriljem Srpske pravoslavne crkve i njene Mitropolije u Crnoj Gori, što je vidljivo nastojanje da se, sadašnjost Crne Gore, poveže sa ''nemanjićkom tradicijom''. Ovakvim ponašanjem, Srpska pravoslavna crkva ''pokriva'' crnogorsku državnu teritoriju i ''sudi'' crnogorskoj državi i crnogorskom narodu. Ove konstatacije potvrđuju neki primjeri ''plemenskih'' zahtjeva, zapisanih u crnogorskim javnim glasilima.
Na skupu u Međurječju, pleme Rovčana ''poziva na odvajanje'' od Crne Gore, ako se Crna Gora ''odvoji od Srbije''. To je svojevrstan poziv Rovčanima da se ''dižu na oružje'' i pripoje Srbiji. Koliko je Rovčana za takvu soluciju, vidjelo se. Složno su reagovali ''crnogorski Rovčani'' porukom: ''Rovčani nemaju druge domovine, osim Crne Gore''.
Plemenski skup Vasojevića, održan u Andrijevici, na kome je bilo više ''izvanjaca'' nego domaćih, izjavi da ''nikada neće prihvatiti odvajanje Crne Gore od Srbije. A, ako se to ipak desi, Vasojevići će biti dio Srbije'', iako to dosada nikada nijesu bili. Ovom izjavom, ''vasojevićki plemenski poglavice'' daju pleme ''u miraz'' Srbiji. Slično se ''zaklinju'' nedokazani vasojevićki ''patriote'' i nepoznato udruženje ''Vaso''. Na sve te ''prijetnje'' odgovorili su im vasojevićki intelektuaci i najveći dio crnogorskog naroda, u tim sredinama.
Plemenski skup Uskoka i Drobnjaka ''poruči'' da će oni ''upotrijebiti svoje sposobnosti, znanje, hrabrost i odlučnost da sačuvaju Jugoslaviju'', jer su u borbi za rasturanje prethodne Jugoslavije ''iznjedrili'' i dva poznata ratna zločinca - Radovana Karadžića i Veselina Šljivančanina.
Plemena iz ravne Zete ''poručiše'' da ne mogu ''promijeniti svoje nacionalno biće, niti svoju državnost, ni duh, ni svoju čast ni po cijenu života, a kamoli za američko brašno ili italijanske makarone''. Tom prilikom, ne rekoše, ko im to traži.
Skupština plemena Brajića, Majina, Paštrovića i Pobora, održana u Bečićima saopšti: ''Narod je posljednjoj crnogorskoj nezavisnoj državi, čiji je sponzor bila fašistička Italija 1941. godine, presudio trinaestojulskim ustankom''.
Patriotske i boračke organizacije i ''narodne(plemenske skupštine) Boke Kotorske, Crnogorskog primorja i Cetinjske opštine, na zajedničkom skupu u Brajićima 17. avgusta 2001. godine, a potom na ponovnom skupu od 30. avgusta 2001. godine, zaključiše: ''Ukoliko aktuelna vlast ne uvaži interese naroda, da se ostane u zajedničkoj državi, Boka Kotorska zadržava pravo da odluči o svojoj sudbini''.
Plemenski skup Pipera kliče da, ako se državni status Crne Gore ''promijeni protiv volje naroda'', oni će preispitati odluku iz 1796. godine o prisajedinjenju plemena Pipera Crnoj Gori.
Podržavajući Pipere i srpski režim, personifikovan u liku i djelu Slobodana Miloševića, ondašnje (beogradske) ''Večernje novosti'' preciziraju: ''Piperi su, u svom proglasu, osudili aktivno učešće crnogorskih zvaničnika u američkim planovima da razbiju Jugoslaviju''.

Nema veće mržnje od one kojom izdajnici mrze izdatu domovinu, ne zbog toga što je velika ili mala - već zato što je njihova
Ranija i nedavna prošlost svjedoče da nema ''veće mržnje od one, kojom izdajnik mrzi izdatu domovinu,
ne zato što je velika ili mala, već zbog toga što je njegova''.
Niko normalan ne može da razumije takozvane Crnogorce, koji se deklarišu kao ''srpski Crnogorci'' ili ''crnogorski Srbi'', koji se nakostriješe na svaki pomen crnogorske države, a da u svim prilikama ''poštuju i zastupaju'' srpske interese i srpsku državnu nezavisnost, zapisanu u Ustavu Srbije. Ko razuman može zamjeriti Crnogorcima, koji žive u Srbiji, što su ''lojalni građani'' srpskoj državi. To se podrazumijeva.
Međutim, takvim ''Crnogorcima'', Crna Gora nikada više neće dozvoliti da crnogorsku državu, kao ''žrtvu'' prilažu na ''velikosrpski oltar''.

CRNOGORSKA DRŽAVNA NEZAVISNOST JE U RUKAMA NJENIH GRAĐANA
Dosta je Crnom Gorom upravljano iz Beograda ''daljinskim''. Dugo su Crnogorci ''podstanari'' u svojoj kući. Beograd je postao ''vlasnik'' crnogorske imovine. Svakodnevne su uvrede i poniženja Crne Gore i Crnogoraca od beogradskog režima.
Većina crnogorskih građana je konačno shvatila da, srpstvu ''pokornu i poniznu'' Crnu Goru, ne ''hrani'', ''ne brani i ne cijeni'' Srbija. Svi, pa i današnji, srpski režimi ''traže'' od Crne Gore ''bezuslovnu pokornost i žrtvovanje za sve srpske promašene projekte''. Srpski nacionalisti hoće ''bezuslovnu implementaciju'' Crne Gore u Srbiju, ''veliku ili malu'', svejedno. I ništa manje, ni više od toga.
Nadati se da Crnogorci, više nikada, neće održavati one, koji se bespogovorno stavljaju u službu velikosrpstva. Brinuće o sebi, o svojoj familiji, o svojoj kući, o svojim građanima, o svojoj jedinoj domovini - Crnoj Gori. Konačno je jasno ogromnoj većini stanovništva u Crnoj Gori, da je bolje biti ''gazda'' u svojoj, nego ''sluga'' u tuđoj kući. Danas je, kao nikada ranije, crnogorska državnost na dohvat njenim građanima. Toga su oni, u većini svjesni, što će pokazati dugo očekivani referendum.

POŽELJAN SAMOSTALAN ŽIVOT CRNE GORE
U svom viševjekovnom samostalnom istorijskom hodu, Crna Gora je pokazala da je ''sposobna, zrela i spremna da upravlja sobom i svojom sudbinom, da živi u miru i saradnji sa svojim građanima, susjedima i članicama međunarodne zajednice, da savjesno i odgovorno ispunjava međunarodne obaveze, poštuje pravila i principe međunarodnog prava i međunarodne politike o prijateljskim odnosima i saradnji među državama''.
Crna Gora je veoma pogodno područje za ljudski život. Prije ''samo'' sto hiljada godina, čovjek je živio na prostoru današnje Crne Gore. O tome svjedoče arheološka nalazišta: Crvena Stijena, Odmut, Beran Krš, Budva, Ulcinj, Risan i drugi, ali su njihovi najvažniji eksponati u muzejima izvan Crne Gore (Zemaljski muzej u Sarajevu i drugdje).
Današnja Crna Gora je velika 13.812 kvadratnih kilometara, sa 4.800 kvadratnih kilometara unutrašnjeg i teritorijalnog mora.
U svijetu danas postoje i opstaju 34 nezavisne države koje su, po teritoriji ili broju stanovništva, manje od Crne Gore, a 20 ih je koje su manje i po teritoriji i po broju stanovnika. Tako, recimo, Andora ima 564.000 stanovnika; Luksemburg 401.000; Monako 32.000; Lihtenštajn 31.000; San Marino 25.000; Vatikan 1.000 stanovnika, i - svaka bolje živi od Crne Gore.

SAMOSTALNA CRNA GORA EKONOMSKI ODRŽIVA
Glavni resursi Crne Gore su: agrar, turizam, pomorstvo, industrija, saobraćaj, šumarstvo i druga brojna infrastruktura.
Crnogorski agrarni resurs (zemlja, voda, klima i raspored stanovništva) je povoljan. Crna Gora raspolaže sa 517.000 hektara bruto poljoprivrednih površina ili 0,29 hektara obradivog poljoprivrednog zemljišta po stanovniku. Iako je struktura poljoprivrednih površina povoljna, još se prilično ekstenzivno obrađuje 24,80 odsto raspoloživog zemljišta. Livadskih površina se koristi svega 118.000 hektara ili 22,80 odsto. Pašnjaka je oko 326.000 hektara ili 63,05 odsto. Na seoskom području Crne Gore živi oko 65.000 poljoprivrednih gazdinstava, sa relativno nepovoljnom starosnom strukturom. U prigradskim naseljima živi oko 35.000 porodica, koje svojom proizvodnjom dopunjavaju ponudu na lokalnom tržištu. Crnogorska država svojim mjerama i aktivnostima, stimulativno
utiče na vraćanje ekonomije i života na devastiranom selu.
Poređenja radi, Holandija mukotrpno ''otima'' zemlju od mora, a ima svega 0,06 hektara obradive zemlje po stanovniku i godišnji priliv od 15,3 milijarde dolara, od izvoza poljoprivrednih proizvoda. Danska ima 0,44 hektara po stanovniku i godišnji izvoz od 5,6 milijardi dolara. Francuska posjeduje 0,33 hektara po stanovniku i ima godišnji izvoz od dvanaest milijardi dolara. Irska raspolaže sa 0,35 hektara po stanovniku i godišnjim izvozom od šest milijardi dolara. Belgija ima 0,07 hektara po stanovniku obradljive zemlje i godišnji izvoz od 4,5 milijardi dolara.
Treba reći da su Crnoj Gori naklonjeni hidrološki potencijali i veoma povoljan klimat. Crnogorski agrar, iz sopstvene proizvodnje, zadovoljava 60 odsto prehrambenih potreba stanovništva. Ima pozitivne bilanse u proizvodnji mlijeka, jagnjećeg i ovčijeg mesa, krompira, voća (sredozemnog i kontinentalnog), povrća, jaja, meda, ribe, duvana i morske soli. Ima nešto i ekskluzivnih, strogo kontrolisanih proizvoda, sa sopstvenom markom: njeguški pršut, kastradina, goveđi košet, sušeni šaran, njeguški sir, pljevaljski sir, pivski skorup, lozova rakija, vino “Vranac”, ''Nikšićko pivo'' i maslinovo ulje.
Pored ekskluzivnih, ima i visokokvalitetnih (zaštićenih i kontrolisanih) proizvoda, sa sopstvenom markom: mješavina, kozji sir, kučki sir, suva smokva, stona maslina, mandarine, pomorandže, mnoštvo morskih proizvoda, proizvodnja ukljeva i pastrmki, povrće i koštičavo voće (orah, lješnik, badem). To, naravno, nijesu dovoljne, ali su respektabilne količine.
Crna Gora je uvezla kvalitetan rasni sastav u stočarstvu. Prvi put se u Crnoj Gori proizvodi kvalitetan sjemenski sadni materijal (krompir, kontinentalno i sredozemno voće), koga ima i za izvoz. Razvijaju se plantažni voćnjaci i stočne farme kod individualnih seoskih domaćinstava.
Nedostajući naturalno - finansijski bilans Crne Gore je: 40 odsto potrebnih količina, koje se moraju uvoziti iz evropskih zemalja, po principu najpovoljnije tržišne ponude. Potrebne godišnje količine: pšenice 120.000 tona; kukuruza 50.000 tona; šećera 16.000 tona; masnoće 10.000 tona i dr.
Za uvoz, ovih nedostajućih količina, potrebno je devedeset sedam miliona dolara (po cijenama iz 2001. godine).
Konačno, proizvodnja i potrošnja u crnogorskom agraru, mogu se nesmetano odvijati po tržišno- ekonomskom ustrojstvu.
Dobrodošla je i svaka robno - novčana inostrana pomoć Crnoj Gori.
--------------------------------------------------------------------------------
NEKE PROIZVODNE MOGUĆNOSTI CRNE GORE
Crna Gora ima brojne kooperativne prednosti: očuvanu životnu sredinu, povoljan prirodno-geografski položaj, klimatske uslove, proizvodnju hrane, visoku tehnologiju, strategiju razvoja malih i srednjih preduzeća (i privrednih društava), stručnosti kadrova i dr.
Crna Gora ima i značajne proizvodne kapacitete: 400.000 tona sirovog čelika godišnje, 1.000.000 tona boksita, 280.000 tona glinice, 100.000 tona aluminijuma, 75.000 tona morske soli, 2.700 tona uglja, 3.000.000.000 kilovat časova električne energije godišnje, ogromne turističke kapacitete na moru, planini i selu, pomorsku privredu, saobraćajnu infrastrukturu, poljoprivredu i šumarstvo.
Crnoj Gori godišnje treba oko 310.000 tona nafte, kao i drugih potrepština.
Ukupan izvoz Crne Gore 1990. godine (izražen u robama, turizmu i pomorskoj privredi) iznosio je 1.050 miliona maraka, a 1999. godine 340 miliona maraka i to, u godini oružane intervencije združene vojske Ujedinjenih nacija, pod komandom NATO-a na SR Jugoslaviju. Samo ovaj pokazatelj je dovoljan da se vidi, koliko je Crnu Goru “koštala” zajednička država sa Srbijom.
Kao što se vidi, to je čitava priča. Crnu Goru niko ne brani, osim njenih građana; niko ne hrani džabe, iz milosrđa; ne liječi i ne školuje njeno stanovništvo besplatno. To nije bilo u prošlosti, pa neće ni u buduće.
Crna Gora je dorasla da vodi brigu o svojim građanima, a Srbija je “zaslužila” da ima briga manje.
Dosta je “brinula” o Crnoj Gori.